اعرجی، سید جعفر بن محمد
«جعفر بن محمد كاظمى اَعْرَجى»، ملقب به معين الاشراف، اديب، مورخ و نسب‌شناس عراقى است كه در 1274ق1858/م متولد شد. وى از يكى از خاندان‌هاى برجسته عرب بود كه نسبشان به امام زين‌العابدين(ع) مى‌رسيد.
| نام | اعرجی، جعفر بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اعرجی، ابوعبدالله جعفر |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1332 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE5157AUTHORCODE |
اعرجى خود در مقدمه برخى از آثارش، به شرح احوال، فهرست کتاب‌هاى خود و موضوع هر يك اشاره نموده است. از جمله، در کتاب «نفحة بغداد»، گويد كه در 1274ق، يعنى همان سالى كه پدرش بدرود حيات گفت، به دنيا آمده است.
وى ظاهراً تحصيلات مقدماتى را در زادگاهش كاظمين به انجام رسانيد و تا 20 سالگى در موطن خويش زيست. در 1294ق1877/م به ايران آمد و در کرمانشاه مسكن گزيد و نزد شيخ عبدالرحيم بن شيخ عبدالرحمان برخى از مباحث اصول فقه را آموخت.
وى همچنين از محضر استادان ديگرى همچون ميرزا حسين نورى، آقا اسدالله بن آقا عبدالله کرمانشاهى، سيد على آل عطيفه حسنى، سيد محمد بن احمد حسنى، شيخ حسن کاشفالغطاء بهره برد.
اعرجى براى كسب علم و استفاده از محضر استادان وقت، در بيشتر شهرهاى ايران، به سير و سفر پرداخت و از بزرگان هر ديار بهره‌ها برد، تا در نظم و نثر، دستى توانا يافت و زمينه معلوماتش وسعت گرفت.
گويند در هوش، حافظه و حسن سليقه نيز آيتى بود، با اين حال، كيوان سميعى داستانى درباره او آورده كه اگر راست باشد، موجب سلب اعتماد محققان از وى مى‌گردد. وى از قول سردار كابلى نقل مى‌كند كه اعرجى، در کتابخانه او در کرمانشاه، به جعل شجره‌نامه‌اى براى امام جمعه شهر مشغول بوده است.
اعرجى در مدت قريب به 40 سالى كه در ايران اقامت داشت، با وزرا، اميران، دانشمندان و اديبان، پيوندى نزديك يافت و برخى از آثار خويش را به ايشان تقديم داشت؛ از آن جمله است: «التيّار في أنساب ملوك قاجار» براى حشمت‌الدوله عبدالله ميرزا نواده عباس ميرزا و «ضياء العين في مقتل الحسين» كه در تهران 1321ق به كافى‌الدوله ميرزا هادى خان وزير خزاعى تقديم داشت. همچنين وى نسب‌نامه‌اى براى فرمانروايان قاجار تدارکديد و آن را «البحر الزخار في أنساب ملوك قاجار» نام نهاد و به امير نظام حسنعلى‌خان گروسى هديه كرد.
وى ظاهراً در 1317ق (و يا پيش از آن)، در بغداد «نقيب علويان» بود. او خود در مقدمه کتاب «الفلك السائر» كه نسخه‌اى از آن در ظاهريه موجود است، به صراحت بدين نكته اشاره نموده است. اما در ديگر منابع دراين‌باره سخنى به ميان نيامده است.
اعرجى سرانجام پس از اين سير و سفرها در پشتكوه رحل اقامت افكند و با دختر غلامرضا خان، والى آن ديار ازدواج كرد و همانجا ماند و به تأليف و نگارش پرداخت.
از شاگردان وى كسى شناخته نيست، اما حرزالدين گويد كه محمود مرعشى (د1338ق) از شاگردان وى در علم انساب بود.
اعرجى تا پايان عمر در پشتكوه ماند و همانجا در سال 1332ق1914/م در روستاى ماسبندان (به احتمال قوى «ماسبذان» درست است، اما امروزه از روستايى بدين نام اثرى در دست نيست) درگذشت.
آثار
بنا به آنچه در منابع آمده، اعرجى آثار بسيارى نگاشته است كه شمار آنها به 70 مى‌رسد، اما از بيشتر آنها نشانى در دست نيست. برخى از آنها عبارتند از:
1. الأساس في أنساب الناس؛
2. أنساب آل ابي‌طالب و بني‌هاشم؛
3. الأنساب المشجرة؛
4. البلد الأمين في أنساب العترة الأكرمين؛
5. الحديقة البهية في نسب اللأعرجية؛
6. الدرّ المنتظم في أنساب العرب و العجم؛
7. الدرة الغالية في أخبار القرون الخالية؛
8. غنيه الطلاب و غاية المسئول للأعراب؛
9. الفلك السائر في أنساب القبائل و العشائر؛
10. نسب بنى هاشم؛
11. مشجر النسب؛
12. مصابيح الظلم في أنساب العرب و العجم؛
13. مناهل الضرب في أنساب العرب؛
14. نفحة بغداد في نسب ألأعرجية الأمجاد.
منبع مقاله
دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران،1379، ج9، ص381، نوشته: ايران‌ناز كاشيان.