حج برنامه تکامل
حج برنامه تكامل، اثر محمد ضياءآبادى، كتابى است پيرامون مراحل و اعمال و مناسك حج كه به زبان فارسى و در دوران معاصر نوشته شده است.
| نام کتاب | حج برنامه تکامل |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ضیاء آبادی، محمد (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 188/8 /ض9ح3 |
| موضوع | حج
حج - فلسفه |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3842AUTOMATIONCODE |
ساختار
كتاب با دو مقدمه از ناشر و نويسنده آغاز و مطالب در هفت بخش، تنظيم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه ناشر، ضمن بيان اهميت و جايگاه حج، به موضوع كتاب، اشاره گرديده است. در اين مقدمه مى‌خوانيم: نويسنده كوشيده است مناسك معنوى حج را تبيين كند تا زائران بيت‌الله الحرام با معرفت و بصيرت در اين مسير طى طريق كرده، راه نجات را بيابند و در پايان، پاك و پاكيزه و مهذب به ميهن خويش برگردند[۱]
اين اثر، بارها چاپ و مورد استقبال جويندگان حقيقت قرار گرفته است، ليكن از آنجا كه اين كتاب در فضاى گذشته و قبل از انقلاب به رشته تحرير درآمده بود و هم‌اكنون حج جمهورى اسلامى ايران با گذشته تفاوت‌هاى بسيار زيادى پيدا كرده است، لذا براى بهره‌بردارى بيشتر حجاج بيت‌الله الحرام، اصل اين كتاب تلخيص شده و برخى مطالب غير ضرورى حذف و با ويرايش جديد به شكل كنونى و با تأييد و تشويق نويسنده، عرضه شده است[۲]
در مقدمه نويسنده، به اين نكته اشاره شده كه وظيفه هر مسلمان است كه وقتى عزم حجّ و زيارت بيت محرّم كرده، علاوه بر فراگرفتن آداب ظاهرى اين عبادت بزرگ، توجّه كاملى نيز به شناخت دقايق و مقاصد باطنى آن آداب و اعمال كند تا ركن اصيل اسلام، در ظاهر و باطن وجودش تحقّق يابد و حقيقت حجّ و زيارت خدا در سرّ ضميرش زنده شود و به‌راستى، خانه قلبش، خانه خدا و بيت الذّكر گردد[۳]
در بخش اول، به بحث پيرامون سر تشريع عبادت پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، غرض از تشريع عبادت، توجه دادن انسان به موقف خاصّ و ممتازى است كه در عالم هستى دارد و آن، شناخت مبدأ و آفريدگار جهان، به كمال مطلق است و سپس حركت و سير روحى به‌سوى او و ريختن همه‌گونه آلودگى‌هاى مادّى از نواحى وجود و تشديد جوهر نفس و منوّر شدن به نور حق است و بالمآل، استغراق در فرح و سرور و بهجت بى‌پايان، از نيل به قرب جوار خدا كه جمال مطلق و كمال بى‌حدّ است و لازمه حتمى اين توجّه، كوچك ديدن لذّات دنيا در جنب لذّت انس با خدا و قهراً بى‌اعتنا شدن نسبت به آنها و بى‌تفاوت بودن در اقبال و ادبار دنيا است[۴]
در بخش دوم، به بررسى آثار اجتماعى حج پرداخته شده است. اين آثار عبارتند از:
- حج، تراكم قواى متكثّره در نقطه واحده است؛
- كعبه، ضامن بقاى جامعه بشرى است؛
- كعبه، پناهگاه جامعه انسانى و خانه امن بشر است؛
- حج، حقّ واجب خدا بر انسان است؛
- حج، مايه قوّت دين است؛
- كعبه، عَلم و نشانه اسلام است؛
- حج، نابودكننده فقر و عصيان اجتماعى است؛
- تعطيل حج، مستلزم تسلط كفار بر مسلمين است؛
- هيچ عمل صالحى جاى حج را نمى‌گيرد[۵]
در پايان اين بخش، آثار درخشان حج در جوامع مسلمانان بيان شده است[۶]
در بخش سوم، اسرار روحى حج مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. نويسنده، معتقد است كه صورت اعمال حجّ و تمام عبادات، در واقع، تشريح مقامات روحى و معنوى انبيا و اولياى خدا(ع) است؛ تجزيه و تحليلى است از سير روحانى سالكين إلى الله و سفركنندگان به‌سوى خدا، كه چگونه مراحل و منازل بندگى و عبوديت را پيموده‌اند و سرانجام، به مقام قرب ربوبى رسيده‌اند و روشن است كه حقيقت عبادت، همانا حركت روح انسان به‌سوى خداست، وگرنه تنها صورت ظاهر اعمال بدنى، درصورتى‌كه عارى از توجّه قلب باشد، عبادت حقيقى محسوب نمى‌شود و فاقد ارزش‌هاى واقعى است[۷]
با توجه به مباحث گذشته كه اجمالى از اسرار حج و اهداف عالى آن معلوم شد، در بخش چهارم، به توضيح مراحل حج پرداخته شده است. عناوين اين بخش، عبارتند از: آغاز سفر و طى مراحل؛ اصلاح نيت؛ توبه؛ انقطاع از هرچه غير خداست؛ اتخاذ رفيق و حسن خلق[۸]
در بخش پنجم، مواقف حج، توضيح داده شده است. اين مواقف عبارتند از: ميقات؛ مطاف؛ مسعى؛ عرفات؛ مشعر الحرام؛ منى يا قربانگاه؛ زيارت بيت و استلام حجر[۹]
در بخش ششم، به بحث از نتايج حج پرداخته شده است. نويسنده بر اين باور است كه كسى كه عازم سفر حجّ است، سه كار مهمّ و اساسى بايد به ترتيب، انجام دهد تا به مقصد برسد. اوّل، تهيه و تأمين توشه راه، كه بى زاد و راحله و استطاعت، توانايى حج نخواهد داشت. دوم، دل كندن از خانه و اهل و عيال و وطن و سپس به راه افتادن و رو به كعبه و بيت‌الله حركت كردن؛ وگرنه، تنها با به دست آوردن زاد و راحله و آن‌گاه در خانه نشستن، كسى به كعبه نخواهد رسيد. سوم، بعد از رسيدن به حرم، مشغول مناسك و اعمال حج شود و آنها را يكى بعد از ديگرى به انجام رساند كه در اين صورت، كار او تمام است و مقصود از سفرش حاصل است[۱۰]
در آخرين بخش، برنامه‌هاى زيارتى كه پس از حج خانه خدا، وجود دارد، معرفى شده است. عناوين مطرح‌شده در اين بخش عبارتند از: به زيارت مرقد پاك رسول خدا(ص) و ائمّه(ع)مى‌رويم؛ مودّت اهل بيت رسالت(ع)، اجر رسالت است؛ ولايت، شرط مقبوليت اعمال است؛ بقا و احاطه ارواح كامل، بعد از مرگ؛ خاک پاى آسمانيان، حيات‌بخش است؛ شيعه در مدينه، گمشده‌اى دارد؛ بقيع يا بارگاه قدس و مظهر عزّت و كبرياى خدا؛ شهداى احُد قربانيان راه خدا؛ پايان سفر و ختم كتاب[۱۱]
وضعيت كتاب
در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع[۱۲]، به توضيح برخى از مطالب متن پرداخته شده است[۱۳]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.