اخلاق و آداب
| نام کتاب | اخلاق و آداب |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | حلیه المتقین. تلخیص
معراج السعاده. تلخیص خلاصه حلیة المتقین خلاصه معراج السعاده |
| پدیدآورندگان | مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (نويسنده)
نراقی، احمد بن محمدمهدی (نويسنده) قمی، عباس (نويسنده) حسینی، محمدرضا (گردآورنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 247/75 /ن4 م6017 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | نور مطاف |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1389 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE17964AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«مقامات العلية في موجبات السعادة الابدية» اثر شيخ عباس قمى(1359-1294ق)، به زبان فارسى است. و در زمينه اخلاق و آداب اسلامى بيان شده است. کتاب، در سال(1332) تأليف گرديده است.
کتاب، خلاصه‌اى است از دو کتاب با ارزش و مفيد «معراج السعادة» و «حلية المتقين» كه در دو بخش تنظيم گرديده است.
مؤلف، ضمن تمجيد از کتاب «معراج السعادۀ» علت خلاصه نمودن کتاب را بدين صورت بيان مى-كند:
«چون آن کتاب شريف، كثير الحجم و پر وزن است و همراه داشتن آن در همه حال، خصوص از براى غالب مردم متعسر بلكه متعذر است، لهذا اين بنده غالب مطالب آن را به طريق اختصار در ضمن چند مقام در آوردم».
ساختار
کتاب، مشتمل بر اين امور است:
1.پيشگفتار از (سيد محمدرضا حسينى)؛
2. مقدمه از (مرتضى حسينى نجومى)؛
3. متن.
متن کتاب در دو بخش بيان شده است كه بدين شرح مى‌باشد:
بخش اول: اخلاق، با عنوان «المقامات العليۀ في موجبات السعادۀ الابديۀ» كه خلاصه کتاب «معراج السعادۀ» است. اين بخش حاوى يك مقدمه، دو باب و يك خاتمه است؛
بخش دوم: آداب، با عنوان «مختصر الابواب في السنن و الآداب» كه خلاصه کتاب «حليۀ المتقين» مى‌باشد، و شامل يك مقدمه و چهارده باب است.
گزارش محتوا
در پيشگفتار و مقدمه ابتدايى کتاب، مطالبى مهم در مورد اخلاق بيان مى‌شود. و اهميت و ارزش دو کتاب معراج السعادۀ و حليۀ المتقين مورد بررسى قرار مى‌گيرد. سپس شرح مختصرى از زندگى مؤلف بيان شده، و آثار او را معرفى مى‌نمايند.
بخش اول: اخلاق.
در اين بخش مؤلف با توانايى و قدرت علمى، کتاب با اهميت معراج السعادۀ را خلاصه نموده است. اصل کتاب، داراى چهار باب بوده است كه مؤلف آن را در دو باب بيان نموده است.
در مقدمه مختصرى كه در آغاز بخش اول ذكر شده است اين مطلب بيان مى‌شود:
«آدمى مركب از دو چيز است. يكى بدن ظاهر يا تن، ديگرى نفس كه آن را روح و جان و عقل و دل نيز مى‌گويند.
بيمارى بدن با علم طب رفع مى‌گردد. و بيمارهاى روح كه اخلاق رذيله است با رجوع به علم اخلاق دفع مى‌گردد».
موضوع باب اول از بخش اول عبارت است از: «در بيان سبب انحراف از طريق پسنديده و حصول اخلاق ذميمه و بيان قواى انسانى».
اين باب مشتمل بر پنج فصل است. اين فصول بسيار كوتاه و در چند صفحه بيان شده است و بيشتر مباحث كلى را بيان نموده است.
فصل اول پيرامون روح است. كه در آن در مورد اين مطلب شرح داده مى‌شود:
«روح در مملكت تن به منزله سلطان است و براى او لشكر و خدم بسيار است. چهار قوه عقل، شهوت، غضب و وهم سردار سپاه روح هستند».
عناوين فصول ديگر عبارت است از: لذت و الم چهار قوه؛ شأن قوه عقليه و قوه وهميه؛ خلق بد در برابر هر صفت نيك؛ بيان يك قاعده كلى.
عنوان باب دوم،«تفصيل اخلاق حسنه و رذيله، و فوايد و مفاسد آنها، و كيفيت كسب اخلاق حسنه و معالجه اوصاف ذميمه» است. اين باب مشتمل بر پنج مقام است.
مقام اول، عدالت است كه مؤلف آن را به صورت خلاصه و در چند سطر بيان نموده است.
در چهار مقام ديگر مختصرى از صفات رذيله اخلاقى كه در کتاب «معراج السعادۀ» بيان گرديده است. و شرح و توضيح داده شده است.
خاتمه اين بخش عبارت است از «مواردى كه طالب پاكى نفس بايد بداند».
برخى از مواردى كه پيرامون اين مبحث ذكر شده است عبارت است از:
1.اجتناب از مصاحبت با بدان و اشرار؛
2. مواظبت بر اعمالى كه بر نفس تاثير دارد؛
3. پيوسته مراقب احوال و متوجه اعمال و افعال خود باشد؛
4. احراز و دورى از آن چه باعث تحريك قوه شهويه و غضبيه مى‌گردد؛
5. فريب نفس خود را نخورد و اعمال خود را حمل بر صحت نكند.
بخش دوم: آداب.
در اين بخش، مؤلف کتاب حليۀ المتقين را خلاصه نموده است. و انگيزه اين كار را اهميت اين کتاب و حجم زياد آن بيان مى‌كند.
مؤلف، هر چهارده باب کتاب را بيان مى‌نمايد اما تمام فصول کتاب را نمى‌آورد. برخى از فصول را اصلا بيان نكرده است و مطالب برخى از فصول را در هم ادغام نموده است. هم چنين از بيان مطالب تكرارى خودارى نموده است.
مؤلف، در مجموع از 168 فصل کتاب «حليۀ المتقين» 110 فصل را آورده است.
در ابتداى اين بخش رموز کتاب ذكر شده است. مثلا «ل» را براى رسول خدا(ص) قرار داده و اين كار به خاطر خلاصه بودن کتاب است و در مواردى از کتاب اين رموز آورده شده است. اين رموز کتاب، در كروشه[] آورده شده است.
مؤلف، در مقدمه اين بخش در مورد ارزش و جايگاه کتاب «حليۀ المتقين» مطالبى را بيان نموده است و هدف خود را از خلاصه نمودن کتاب بيان نموده است.
وضعيت کتاب
فهرست مطالب و موضوعات در ابتداى کتاب بيان شده است. کتابنامه كه منابع را ذكر مى‌كند در پايان آورده شده است. توضيحات كلمات و عبارات و مصادر در پاورقى ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.