الشيعة في الميزان
الشيعة في الميزان اثر محمدجواد مغنيه (متولد 1322ق)، به معرفى مذهب شيعه بر پايه آيات، احاديث و مستندات تاريخى و علمى پرداخته است. اين اثر به زبان عربى نگارش شده و مشتمل بر سه كتاب «الشيعة و التشيع»، «مع الشيعة الإمامية» و «الإثناعشرية» بوده كه در اثر كثرت درخواست خوانندگان در يك جلد با عنوان جديد منتشر شده است (مقدمه نويسنده، ص8).
| نام کتاب | الشيعة في الميزان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مغنیه، محمدجواد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 239 /م6ش9 |
| موضوع | چهارده معصوم - سرگذشت‌نامه
شیعه - تاریخ شیعه امامیه - عقاید کلام شیعه امامیه |
| ناشر | دار الجواد |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1417 هـ.ق یا 1996 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16420AUTOMATIONCODE |
ساختار
كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در سه بخش، تنظيم شده است. نويسنده ابتدا شيعه و تشيع را به‌طور مفصل از نظر معنى، از نگاه اصحاب شيعه، شروط و علوم امام معرفى نموده است. سپس در ادامه، مناطق شيعه‌نشين و حكومت‌هاى شيعى و تعداد آن‌ها را بيان كرده و امامان شيعه اثنی‌عشر را معرفى نموده است. در انتهاى كتاب، تحليل شيعه اماميه و جايگاه اهل‌بيت(ع) ذكر گرديده است (فهرست كتاب‌هاى منتشر شده در آبان ماه 1384، ص227).
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه، نسبت دادن غلو، زندقه و باطنى‌گرى به تشيع را مردود و فاقد پايه و اساس و ناشى از تقليد و تعصب دانسته است؛ چراكه شيعه غلو را شرك، زندقه را الحاد و مخفى نمودن عقيده بدون دليلى از عقل و شرع را بدعت و ضلالت مى‌داند (ر.ک: مقدمه نويسنده، ص7).
وى در مقدمه بخش اول كتاب به اين نكته اشاره دارد كه مطالب كتاب، نه به قصد پاسخ دادن به حملات و افترائاتى است كه بر عليه مذهب تشيع زده مى‌شود و نه بحثى انتقادى و يا تأملى فلسفى، بلكه مباحث مطرح شده، صرف عرضه و نماياندن عقايد شيعه است، همراه با اقامه دليل براى آن‌ها، البته بر مبنايى كه مورد توافق اهل سنت نيز مى‌باشد (مقدمه، ص9).
در بخش اول، به معرفى شيعه و مذهب تشيع، پرداخته شده است. نويسنده در ابتداى اين بخش، به منظور پاسخ به اين سؤال كه «آيا تشيع، عقيده و مكتبى است كه شيعيان آن را از جانب خود ابداع كرده و سپس، به دليل اهداف سياسى، به آن رنگ و بوى اسلامى بخشيده‌اند يا اينكه تشيع، عقيده‌اى اسلامى است كه از جانب خداوند آمده و پيامبر(ص) مأمور به ابلاغ آن مانند نماز، روزه، حج، زكات و... بوده است»، به معرفى معناى تشيع و بيان برخى از ادله و استدلالات شيعه مبنى بر اينكه خلافت امرى منصوص و نه انتخابى مى‌باشد، پرداخته است. اين ادله عبارتند از اينكه:
1- احكامى كه خليفه صادر مى‌كند، به نام خداوند است نه به نام قوم و لذا لازم است كه خليفه از جانب خدا و با گفتار پيامبر(ص) انتخاب شود، نه اينكه از سوى قومش انتخاب شود.
2- مطابق آيه شريفه «و ربك يخلق ما يشاء و يختار ما كان لهم الخيرة» (قصص، 68). اختيار را منحصر به خداوند دانسته و آن را از مردم نفى كرده است.
3- اكثر مردم، غيرمعصوم مى‌باشند و لذا امكان خطا و احتمال انتخاب فرد ناشايستى كه داراى صفات لازم براى امام، از جمله علم و كمالات نفسانى نباشد، زياد است (متن كتاب، ص13- 16).
در ادامه، مباحثى چون شروط و علوم امام و برخى از عقايد شيعه، از جمله تقيه، بداء و مهدى منتظر(عج) مطرح شده است. سپس برخى از دولت‌هاى شيعى مانند: «ادارسه»، «علويين»، «آل بويه»، «فاطميين»، «حمدانيه» و «صفويه» و جمعيت و موقعيت شيعيان در برخى از شهرهاى شيعه‌نشين در عراق، ايران، افغانستان، آذربايجان، بحرين، قطر، روسيه، چين، هند، طرابلس و اندونزى بررسى شده است (همان، ص30- 194).
بخش دوم «با شيعه اماميه» نامگذارى شده است. در ابتداى اين بخش، مقدمه‌اى كوتاه افزوده شده كه به سال نگارش (1937م) و دليل تسميه اين بخش اشاره شده است (همان، ص265).
در اين بخش ابتدا اصول شيعه اماميه و مسأله جبر و تفويض و اجتهادات اماميه بررسى شده و سپس مذهب تشيع از ديدگاه دكتر طه حسين، عبدالرحمن بدوى و مانند آن بررسى شده شده است (همان، ص267- 313).
علم حديث، اجماع، دليل عقلى و امامت نزد شيعه اماميه، تقليد در فروعات، متعه، اسلام و تفكر زهد از ديگر مباحث مطرح شده در اين بخش مى‌باشد.
در آخرين بخش كتاب نيز شيعه اثنی‌عشر يه به اختصار معرفى شده است. نويسنده در ابتداى اين بخش مى‌نويسد: «اين واژه، صفتى است كه به شيعه اماميه‌اى اطلاق مى‌گردد كه قائل به وجود دوازده امام، همراه با تعيين نام آن‌ها هستند» (همان، ص427).
فرقه‌هاى اسلامى، مسأله خلافت، چگونگى آغاز تشيع و اعتقادات شيعه از جمله مباحث مطرح شده در اين بخش است. همچنين مهم‌ترين موضوعات اختلافى ميان تشيع و اهل سنت مانند: معرفت و كلام خداوند، جبر و اختيار، حسن و قبح، اسباب و مسبب، عصمت انبيا، صحابه و اجتهاد مورد بررسى قرار گرفته است.
از جمله ويژگى‌هاى كتاب، آن است كه نويسنده در خلال مباحث، به معرفى ديدگاه نويسندگان مختلف پيرامون مذهب شيعه اماميه پرداخته و بدين‌منظور، كتب مختلفى همچون «الشيعه في كتاب الحضارة الإسلامية في قرن الرابع الهجرى» نوشته آدام متز، «الدّيمقراطية» نوشته خالد محمد خالد و «تاريخ التشريع الإسلامي» نوشته عبداللطيف سبكى و ديگران، را مورد بحث، قرار داده است (همان، ص289- 304).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع و معرفى برخى اعلام مذكور در متن، به تاريخ و محل چاپ برخى از مطالب اشاره شده است.
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب.
2- «فهرست كتاب‌هاى منتشر شده در آبان ماه 1384»، پايگاه مجلات تخصصى نور، كتاب ماه دين، آبان و آذر 1384، شماره 97 و 98.