الروح
الرّوح نام كتابى است كه ابن قيّم جوزيّه در مورد روح و حالات آن قبل و بعد از دنيا به زبان عربى در قرن هشتم هجرى نوشته است.او در اين كتاب به دنبال اثبات مسائلى حول روح و نفس با استناد به آيات و روايات مى‌باشد.
| الروح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر (نويسنده) رمضان، ابراهیم محمد (معلق) |
| ناشر | دار الفکر العربي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1996 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | روح معاد |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 222/2 /الف2ر9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
گزارش محتوا
اولين بحث كتاب اين است كه آيا اموات سلام و زيارت احياء را متوجه مى‌شوند يا نه؟در پاسخ به اين سئوال به روايتى از پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله استناد مى‌كند كه حضرت فرمود: «ما من سلم يمرّ على قبر اخيه كان يعرفه في الدنيا فيسلم عليه الاّ ردّ اللّه عليه روحه حتى يرد عليه‌السلام» یعنى خداوند روح ميّتى را كه به او سلام مى‌كند برمى‌گرداند تا جواب سلامش را بدهد ابن جوزيه مى‌گويد اين نصى است كه بيانگر اين معناست؛ اموات صداى زيارت كنندگانشان را مى‌شنوند و به سلامشان پاسخ مى‌دهند.
او به عنوان دليل به مسائلى همچون تلقين ميّت اشاره مى‌كند كه اگر قرار بود ميّت صدايى نشنود و مطلبى را متوجه نشود تلقين ميت كه امرى مرسوم در بين مسلمانان از صدر اسلام تاكنون بوده است كارى عبث و بيهوده مى‌گرديد.
دومين مسئله‌اى كه در اين كتاب به عنوان مطلبى مهم و شريف ياد مى‌كند اين است كه آيا ارواح همديگر را ملاقات مى‌كنند يا نه؟او در جواب اين سئوال ارواح را به دو دستۀ ارواح منعمه و ارواح معذّبه تقسيم مى‌كند و ملاقات و زيارت ارواح را مختص ارواح منعمه مى‌داند.
در سوّمين مسئله بحث ملاقات ارواح احياء با ارواح اموات را مطرح مى‌كند و ادله از روايات‌بر حقانيت اين مطلب مى‌آورد كه ممكن است كسى در خواب روح ميّتى را ببيند و احيانا از احوال همديگر آگاهى پيدا بكنند.
ديگر مسئله‌اى كه ابن جوزيّه بيانش را لازم مى‌داند اين است كه آيا مردن مختص بدن است يا روح نيز مى‌ميرد شيوۀ بحث مؤلّف در چنين موارد مهمى اين است كه آراء و نظرات قابل توجه دانشمندان را در رابطۀ اينگونه موضوعات مطرح مى‌كند سپس به بررسى هركدام پرداخته و نهايتا رأى جالب از ديدگاه خودش را بيان مى‌نمايد.او راجع به ارتباط روح با جسم بعد از مردن و ديگر مسائلى همچون عود روح به بدن هنگام سئوال و جواب قبر يا همراهى روح با بدن به هنگام عذاب قبر را نيز مطالبى را عرضه مى‌كند:
هكذا مذهب سلف در رابطه با عذاب قبر ميّت نيز از جمله مسائلى است كه وى در اين كتاب بطور تفصيل آورده است.
ابن قيّم موضوع عذاب قبر و عذاب برزخ را به عنوان يكى از كليدى‌ترين مباحث كتاب به خاطر ارتباطش با روح تشريح مى‌كند و برخلاف عرف كتابهاى استدلالى به نمونه‌هاى زيادى رؤيا كه افراد گوناگون اموات را مشاهده كرده‌اند استناد مى‌كند.وى همچنين تفسير آياتى از قرآن را در مورد عذاب قبر مى‌پندارد كه در اين زمينه بدانها استدلال كرده است.
ابن جوزيّه در فصل بعدى اسبابى كه باعث عذاب قبر مى‌شود را بيان مى‌كند و به دو صورت مفصل و مجمل در اين موضوع سخن مى‌گويد او با اسباب نجات اهل قبور نيز همين برخورد را مى‌كند و بعد از جواب اجمالى بطور مفصل به بيان اين اسباب مى‌پردازد.
وى در رابطه با اينكه سئوال قبر چيست، نكير و منكر چه سئوالاتى مى‌پرسند و همينطور سئوالاتى كه از اطفال پرسيده مى‌شود مطالبى را با استناد به روايات مطرح مى‌كند.
محل استقرار و مكان ارواح ديگر مبحثى است كه ابن قيّم وارد آن شده و در قالب چند مسئله به اين موارد اشاره‌هاى متناسبى دارد.
او در مورد تناسخ در اين كتاب به اندازه چند صفحه سخن گفته و رواياتى كه بعضا استفادۀ تناسخ از آنها گرديده است را توجيه مى‌كند.
از جمله مطالب قابل توجه استدلالى ابن قيّم مسلۀ انتفاع اموات از اعمال ديگران است او همچنين چگونگى وصول ثواب اعمال غير را به اموات يادآور گرديده نفى عقوبت اموات به عمل ديگران را اثبات مى‌كند و اين مسئله را با بحث قضا و اعمال فوت شده از ميّت توسط بازماندگانش تكميل مى‌كند.
ديگر موضوعى كه ابن قيّم جوزيّه مطرح مى‌سازد بحث حدوث يا قدم ارواح است او ادلۀ خلق ارواح را براى حدوثشان مطرح كرده و به آيات قرآنى در اين مورد تمسك مى‌جويد وى همچنين براى اثبات خلقت ارواح بعد از ابدان نيز دلائلى را متذكر مى‌گردد.
كتاب الروح ابن قيم جوزيّه حاوى مباحث متنوعى در مورد نفس نيز مى‌باشد او رابطۀ نفس و جسم و جايگاه نفس و مباحثى حول محور قواى نفسانيّه را نيز تبيين نموده اين مطلب مشهور را كه بنى آدم داراى سه نفس لوّامه، امّاره و مطمئنه مى‌باشد را ردّ نموده انسان را داراى نفس واحدى مى‌داند كه به يكى از اين اوصاف ثلاثه قابل اتصاف مى‌باشد.
از ديگر مطالب جالب و بديع ابن قيّم در كتابش بيان تفاوت چند امر مترادف كه معمولا تشخيصشان با صعوبت همراه است مى‌باشد از آن جمله‌اند تفاوت خشوع ايمان و خشوع نفاق، تفاوت عفو و ذلت، تفاوت رجاء و تمنّى، تفاوت ذكر نعمت‌هاى الهى و فخر بدانها، تفاوت رقّت قلب و جزع، تفاوت توكل و عجز و همينطور تفاوت وسواس و احتياط كه هركدام سرفصل مباحث جالب و ريشه‌دار اخلاقى براى دانشمندان و عالمان دينى مى‌تواند باشد او در آخر تفاوت اولياء اللّه با اولياء الشيطان و تفاوت بين حكم منزل و حكم مؤل را نيز مطرح نموده و كتاب خود را به پايان مى‌رساند.
نسخه حاضر
كتاب حاضر بوسيلۀ انتشارات دار الفكر العربى بيروت در يك جلد وزيرى با تعليق و تهذيب ابراهيم رمضان با پاورقى‌هاى مختصرى در ذيل پاره از عناوين و با يك فهرست مطالب در آخر كتاب چاپ شده است.