ابن ابی‌خیثمه، احمد بن زهیر
اِبْن اَبى‌خَيْثَمه، ابوبكر احمد بن زهير (ابى‌خيثمه) بن حرب بن شداد، فقيه، محدّث، عالم انساب، مورخ، شاعر و اديب ايرانى، در سال 185ق متولد شد. در اثل از اهالى نَسا از نواحى خراسان بود، ولى در بغداد نشو و نما يافت و همان‌جا در سال 279ق درگذشت. وى از منصور بن سلمه خزاعى، محمد بن سابق، ابونعيم فضل بن دكين، هوذه بن خليفه و بسيارى ديگر حديث شنيد و علم انساب را از مُصْعَب بن عبدالله زبيرى، علم حديث را از يحيى بن نَعين و احمد بن حنبل، تاريخ را از ابوالحسن مداينى و ادبيات را از محمد بن سَلاّم جُمَحى فراگرفت. منابع متأخر، پدرش ابن خيثمه، نويسنده کتاب «المسند» و کتاب «العلم» را نيز جزو استادان وى ذكر كرده‌اند. ياقوت به نقل از فرغانى مى‌نويسد: ابن ابى‌خيثمه مذهبى خاص داشت كه مردم او را به قَدَريّه نسبت مى‌دادند.
| نام | ابن ابیخیثمة، احمد بن زهیر |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن شداد، احمد بن زهیر
ابن اب‍ی خ‍ی‍ث‍م‍ه، اب‍وب‍ک‍ر احمد بن زهیر |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 279 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE14188AUTHORCODE |
ابن ابى‌خيثمه از كسان بسيار نقل روايت و حديث كرده است كه از آن جمله‌اند: هوذه بن خليفه، قُطْبه بن العلاء، مسلم بن ابراهيم، موسى بن اسماعيل. كسانى نيز از او حديث نقل كرده‌اند چون ابن صاعد، محمد بن مخلد، اسماعيل صفار، ابوسهل قطان. همچنين مورخانى چون ابوالقاسم بَغَوى در نقل روايات تاريخى به او استناد كرده‌اند.
اثر مهم ابن ابى‌خيثمه در علم تاريخ، «التاريخ الكبير» است كه به شيوه محدثان و با جرح و تعديل روات تأليف يافته و مورخانى مشهور چون مسعودى به آن استناد كرده‌اند. نظريه خطيب بغدادى مبنى بر اين‌كه کتابى چنان سرشار از فوائد نمى‌شناسد، توسط مؤلفان قرن‌هاى بعد نقل شده است. اهميت اين کتاب تا آن‌جاست كه در اندلس نيز معروف بوده است. نسخه‌اى بسيار كهن از «التاريخ الكبير» در کتابخانه جامع القرويين فاس موجود است. اين کتاب كه بنابر اطلاعات موجود در تاريخ عالم تأليف يافته، در برنامه انتشارات حيدرآباد قرار داشته است.
ديگر آثار وى عبارتند از
- تاريخ رواة الحديث كه همانند تاريخ ابوعبدالله بخارى و در حد خود کتابى بزرگ است؛
- اخبار الشعرا، سزگين مى‌افزايد كه اين اثر از مهم‌ترين منابع مرزبانى در تأليف الموشح بوده و ابوالفرج اصفهانى بخش‌هايى از آن را در اغانى نقل كرده است؛
- کتاب الاعراب؛
- کتاب البر؛
- المنتمين؛
- وصاياى العلماء عندالموت كه تنها بغدادى از آن نام برده است.
منابع مقاله
دايرةالمعارف بزرگ اسلامى ج2 ص647.