التمهيد لقواعد التوحيد
التمهيد لقواعد التوحيد، تألیف ابوالثناء حنفى ماتريدى، يكى از مصادر كلامى است كه براساس عقائد حنفى ماتريدى نگاشته شده است. كتاب در صدد اثبات عقائد ماتريدى‌ها و نقد افكار ديگر فرق اسلامى مى‌باشد. گرچه در اكثر موارد مؤلف آراء معتزلى‌ها را و گاه افكار شيعه را مورد نقد قرار مى‌دهد؛ اما او در مواردى كه افكار اشعرى‌ها با آنها مخالف است، آراء آنها را هم نقد مى‌كند.
| نام کتاب | التمهید لقواعد التوحید |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | کتاب التمهید لقواعد التوحید |
| پدیدآورندگان | ترکی، عبدالمجید (محقق)
لامشی، محمود بن زید (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 217 /ل2ت8 |
| موضوع | توحید
کلام ماتریدی - قرن 6ق. |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1995 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1094AUTOMATIONCODE |
مؤلف در بيان عقائد ماتريدى‌ها از شيوۀ جدل استفاده كرده است و بر مطالب خودش برهان اقامه نمى‌كند.
ساختار و گزارش محتوا
كتاب گرچه از ساختار منطقى برخوردار نيست و به صورت فصل فصل نگاشته شده است؛ اما مى‌توان تمام مطالب كتاب را در شش باب تقسيم نمود:
1- مباحث مربوط به مبادى شناخت و معرفت: مؤلف در اين بخش طى دو فصل ابتداء اثبات مى‌كند كه حقيقتى ثابت داريم. سپس طرقى را كه مى‌توان به وسيله آنها به حقائق پى برد را مورد بحث قرار مى‌دهد.
2-مباحث مربوط به الهيات: اين بخش از 10 فصل تشكيل يافته است. مؤلف ابتدا طريق برهان حدوث وجود صانع و سپس وحدانيت او را اثبات مى‌كند. در ادامه طى 3 فصل صفات سلبيه حضرت حق جل جلاله؛ همچون عرض نبودن، جوهر نبودن، جسم نبودن، مكان نداشتن و... را بيان كرده و طى 5 فصل به اثبات صفات ثبوتيه حق تعالى مى‌پردازد. او ازلى بودن كلام الهى و همچنين قابل رؤيت بودنش را در آخرت اثبات مى‌كند.
3-مباحث مربوط به نبوت: مؤلف در اين بخش طى 2 فصل ابتدا وجوب رسالت را و در فصلى ديگر كرامات اولياء را اثبات مى‌كند.
4-مباحث مربوط به عدل: مؤلف ابتداء اثبات مى‌كند كه مخلوقات استطاعت بر فعل ندارند.
سپس اثبات مى‌كند كه همۀ افعال عباد مخلوق خداوند و مكسوب بندگان است. او در ادامه به بحث از متولدات، ارزاق، منشأ معاصى، قضاء و قدر، اصلح، اثبات عذاب قبر و وعيد فساق مسلمين مى‌پردازد.
5-مباحث مربوط به ايمان: مؤلف طى 5 فصل ابتداء ماهيت انسان را بيان سپس از حقيقت ايمان و اين كه آيا زياد و كم مى‌شود و اين كه مخلوق است يا نه و اين كه ايمان مقلد صحيح است يا نه و اين كه آيا استثناء در ايمان جائز است و يا نه بحث مى‌كند.
6-مباحث مربوط به امامت: مؤلف در خاتمه كتاب به بحث از امامت و اثبات امامت و شرائط امامت مى‌پردازد.
ويژگى‌هاى كتاب
1-فرق التمهيد با تبصره: گرچه كتاب تبصرة الادلة في اصول الدين، نوشته ابومعين نسفى، مفصل‌تر از التمهيد لقواعد التوحيد لامشى در بيان عقائد ماتريدى مى‌باشد؛ ولى نظم و ترتيب خاصى كه در كتاب التمهيد مراعات شده و محكم بودن استدلال‌هايش اين كتاب را بر تبصره ترجيح مى‌دهد.
2-ادله‌اى كه مؤلف به آنها استناد مى‌كند: مؤلف در تمام ادعاهاى خود به ادله عقليه و نقليه استناد مى‌كند. دليل عقلى او ادلۀ جدلى هستند و از برهان براى اثبات مدعاى خويش استفاده نمى‌كند و ادلۀ نقليه ظواهر آيات كه گاه تنها با تفسير خود آنها مى‌تواند، دليل مطلب باشد و احاديث نبويه مى‌باشد. او در اكثر مطالب به اجماع امت هم استناد مى‌كند؛ ولى معلوم نيست كه مراد او از اجماع چيست كه گاه ادعائى را مطرح كرده كه اكثر مسلمانان؛ (همچون شيعه، معتزله و گاه اشعرى) مخالف آن هستند و براى اثبات آن به اجماع امت استناد مى‌كند.
نسخه شناسى
اين كتاب براى اولين بار در سال 1995 ميلادى در بيروت، توسط انتشارات دارالغرب الاسلامى، با تصحيح و تحقيق عبدالمجيد تركى به چاپ رسيده است.
اين كتاب به صورت وزيرى و در 258 صفحه به طبع رسيده است.
كتاب داراى مقدمه‌اى كوتاه در مورد مؤلف و اين كه مؤلف اصلى اين كتاب كيست، مى‌باشد. محقق در خاتمۀ كتاب تراجم اعلامى كه در متن كتاب اسم آنها مطرح شده است را بيان مى‌كند.
كتاب داراى فهرست آيات قران، فهرست احاديث نبويه و آثار صحابه، فهرست اعلام و فهرست مصادر تحقيق و فهرست موضوعات مى‌باشد.
پیوندها
مطالعه کتاب التمهید لقواعد التوحید در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور