معراج السعادة
| نام کتاب | معراج السعادة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | موسسه انتشارات هجرت (مصحح)
نراقی، احمد بن محمدمهدی (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 247/75 /ن4م6 1378 |
| موضوع | اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | موسسه انتشارات هجرت |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1378 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2158AUTOMATIONCODE |
مؤلف
مؤلف كتاب شريف معراج السعادة مرحوم ملا احمد نراقى از علماى بزرگ قرن سيزدهم هجرى قمرى است. او فرزند حاج ملا مهدى بوده كه سال 1185 در قصبۀ نراق كاشان متولد گشت.
تحصيلات
وى تحصيلات خود را در حضور پدر بزرگوارش آغاز نمود و با سفر به عتبات عاليات در شهر مقدس نجف مدتى نزد سيد بحر العلوم، شيخ جعفر كاشف الغطاء، ميرزا محمد مهدى موسوى شهرستانى و آقا سيد على طباطبايى «صاحب رياض» به فراگيرى سطوح عاليه پرداخت و اجازۀ نقل روايت نيز از آنان اخذ نمود و يكى از اجلّۀ علما و مشاهير فقها گرديد.
بازگشت به وطن
با مراجعت به نراق تبليغ و تدريس را شروع نمود، پس از رحلت والد ماجدش در سال 1209 ق مرجعيّت عامه به او منتقل شده و مورد توجه عموم قرار گرفت.
مرحوم ملا احمد نراقى در اكثر علوم خصوصا اصول، فقه، رياضى و نجوم جامعيّت تمام داشت. با توجه به آنچه مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى در كتاب گرانقدر الذريعةگرد آورده و تعداد معدودى كه در ساير مصادر معرفى گشته تأليفات آن بزرگوار قريب 35 جلد است كه در موضوعات مختلف علمى به رشتۀ تحرير در آمده است، و كتاب حاضر نيز از جملۀ آنهاست.
ساختار كتاب
اين كتاب در بين كتب اخلاقى، نامى آشنا و اثرى گرانسنگ است كه طبق اشارۀ وى در مقدمۀ ترجمۀ كتاب جامع السعادات مرحوم والدش مى‌باشد كه به درخواست فتحعلى شاه قاجار تأليف گشته است. تسميۀ اين كتاب شريف به نام معراج السعادة بدست خود مرحوم ملا احمد نراقى بوده و مشتمل بر 5 باب مى‌باشد.
هر كدام از ابواب داراى فصولى بوده و در بين فصول مطالبى با عنوان فائده ذكر گرديده است. ايشان براى تبين موضوع از اشعار و حكايات نيز بهره جسته است. عمدۀ دستورات اخلاقى مستند به آيات قرآنى، احاديث نبوى و روايات منقوله از ائمۀ معصومين عليهم‌السلام مى‌باشد.
باب اوّل: با نام مقدمات نافعه است كه داراى 10 فصل در موضوع:
- خداشناسى
- اثبات نفس و شناخت آن
- حقيقت آدمى
- جنبۀ روحانى
- لذت و ألم جسم و روح
- مفاسد بيمارى نفس و فوائد صحت
- فائدۀ علم اخلاق و تهذيب اخلاق و ثمرات آنها.
باب دوّم: در سبب انحراف اخلاق از مسير پسنديده و حصول اخلاق زميمه و بيان قواى نفس انسانى است كه مشتمل بر 8 فصل مى‌باشد كه در بيان:
- قواى چهارگانه و لذت و ألم آنها
- اجناس صفات رذيله و تقابل اين صفات با صفات فاضله مى‌باشد.
باب سوّم: در بيان محافظت و حفظ تعادل اخلاق حميده، مقدمات تزكيۀ نفس و تشخيص امراض نفسانى و معالجۀ آنها مى‌باشد.
باب چهارم: در تفصيل انواع اخلاق همچون عدالت و بيان شرافت فضائل و كيفيت اكتساب هر يك و شرح مفاسد رذايل و معالجۀ آنها و فضيلت علم و علما كه در 5 مقام بحث شده است.
در مقام اوّل 4 فصل و در مقام دوّم 5 فصل مطرح گشته است.
در مقام سوّم اين باب 21 صفت از اخلاق جميله كه متعلق به قوۀ غضبيه همچون خوف و رجاء، وقار و طمأنينه، حلم و كظم غيظ، عفو و بخشش و...و از صفات رذيله همچون غضب، سوء ظن، عجب و كبر، قساوت قلب و...ذكر گرديده است.
در مقام چهارم 28 فصل و 21 عنوان در بيان آنچه متعلق به قوّۀ شهويه از رذايل صفات و كيفيت معالجۀ آنها و فضائل ملكات و طريق تحصيل آنها و بيان حقيقت دنيا فى نفسه، فقر و غنا، طمع و استغناء بخل و سخاوت و مباحثى پيرامون خمس، زكات، صدقات مستحبه، هديه، آداب مهمانى، اعانت مسلمين و امثالهم ذكر گرديده است.
مقام پنجم اين باب در بيان صفاتى است كه متعلق به سه قوۀ عامله، غضبيه و شهويه بوده كه داراى 71 فصل و چند فائده و ذكر حكاياتى متناسب با موضوع فصول مى‌باشد. در اين مقام جمعا 32 صفت از صفات حميده همراه طريق تحصيل و صفات مذموم همراه كيفيت معالجۀ آنها ذكر شده است.
در بعضى از فصول به انجام تقسيم‌بندى براى صفات مذكوره همچون اقسام ريا، يا ذكر طوائف اهل غرور در تبين مطالب اهتمام داشته‌اند. البته در اين مقام موضوعاتى نسبتا مستقل همچون وجوه ادراك آدمى و اقسام موجودات نيز گنجانده شده است.
باب پنجم: در ذكر اسرار و آداب عبادات است كه در هفت مقصد تأليف گشته است.
مقصد اوّل: داراى 3 فصل در طهارت، نظافت و آداب باطنيۀ طهارت و ارائۀ فضلات است.
مقصد دوّم: داراى هفت فصل در ذكر بعضى از اسرار و آداب باطنيۀ نماز و طريقۀ تحصيل اسباب و اسرار و اشارات متعلقه به شروط، افعال و اركان نماز و ذكر آداب امام جماعت مى‌باشد. در اين مقصد بحثى مبسوط پيرامون اسباب دل مشغولى و اقسام آن ذكر گرديده است.
مقصد سوّم: در 2 فصل بوده كه بواسطۀ آن دو بعضى از آداب باطنيۀ ذكر و دعا و بعضى از آداب و شروط دعا در 20 شرط ذكر گرديده است.
مقصد چهارم: داراى يك فصل و عنوان مستقلى در شرايط و آداب تلاوت قرآن مى‌باشد.
مقصد پنجم: در بيان شمه‌اى از آداب روزه و درجات روزه مى‌باشد.
مقصد ششم: داراى 3 فصل در موضوع آداب ظاهريه و باطنيه و اسرار باطنيۀ مقدمات و اعمال حج مى‌باشد.
مقصد هفتم: در بيان آداب زيارت بعضى از مشاهد مشرفه و فصل مستقلى در ثواب و فضيلت زيارت مى‌باشد.
وفات او
اين عالم بزرگوار در سال 1245 در نراق كاشان بر اثر ابتلاء به مرض وبا رحلت نمود. علما و مؤمنين آن ديار جنازۀ مطهرش را به نجف اشرف انتقال داده و در صحن مطهر حضرت امير عليه‌السلام دفن نمودند.
منابع مقاله
1 - أعيان الشيعة، ج 3، ص 183.
2 - روضات الجنات، ج 1.