تلخيص مابعدالطبيعة
تلخيص مابعدالطبيعة، اثر ابن رشد، تلخیص کتاب «مابعدالطبيعة» ارسطوست. علت تلخیص و تفسیر کتابهای ارسطو توسط ابن رشد، آن است که به نوشته مراکشی، نزدیکترین منبع به زمان ابن رشد، ابن طفیل (متوفی ۵۸۱ق) در دیداری با ابن رشد درباره شکوه ابویعقوب یوسف (حک: ۵۵۸-۵۸۰)، خلیفه موحدون، از دشواری و پیچیدگی عبارات ارسطو یا مترجمان آثار وی، سخن گفته و ابن رشد را به توضیح و تلخیص سخنان ارسطو ترغیب نموده بود. بدین ترتیب ابن رشد شروع به تلخیص و تفسیر کتابهای ارسطو کرد[۱].
| نام کتاب | تلخيص مابعدالطبيعة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ما بعد الطبيعه. برگزيده |
| پدیدآورندگان | ابن رشد، محمد بن احمد (نويسنده)
ارسطو (نويسنده) امين، عثمان (محقق) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BBR 653 /آ2 |
| موضوع | ارسطو، 384 - 322ق. م. ما بعد الطبيعه - نقد و تفسير
ما بعد الطبيعه - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | حکمت |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1377ش , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE01712AUTOMATIONCODE |
مراکشی از ابن رشد دو نوع تفسیر دیده است: «كتاب الجوامع» که تلخیصی از کتابهای ارسطو بوده و کتاب مبسوطی در چهار جلد، در تفسیر مقاصد و اغراض ارسطو. اما به نوشته رنان و برخی محققان بعد از وی، مانند ماجد فخری، ابن رشد بر بعضی از آثار ارسطو از جمله «مابعدالطبيعة» سه شرح مبسوط (بزرگ)، متوسط و مختصر (کوچک) نوشته است. بااینحال، اکنون فقط دو شرح مبسوط و مختصر وی بر «مابعدالطبيعة» به عربی در دست است. ابن ابیاصیبعه و ذهبی هم راجع به «مابعدالطبيعة» از دو اثر ابن رشد، یعنی «تلخيص مابعدالطبيعة» و «جوامع كتب أرسطوطاليس في الطبيعيات و الإلهيات»، نام بردهاند. احتمالا منظور از عنوان اخیر مجموعه رسائل ابن رشد است که «تلخيص مابعدالطبيعة» را هم در بر دارد. در نسخه خطی محفوظ در کتابخانه اسکوریال نیز علاوه بر «تلخيص مابعدالطبيعة»، اثری به نام «شرح مابعدالطبيعة» ذکر شده که مسلما منظور همان تفسیر مبسوط «مابعدالطبيعة» است. بنابراین
،
اگر ابن رشد شرح متوسطی هم بر «مابعدالطبيعة» نوشته، شاید فقط ترجمه عبری یا لاتینی آن باقی مانده باشد. چنانکه مونک از تفسیری متوسط، به عبری، بر سه مقاله «مابعدالطبيعة» خبر داده است[۲].
بههرحال، کتاب حاضر، تفسیر مختصر ابن رشد بر «مابعدالطبيعة» ارسطو بشمار میآید که آن را در قرطبه نوشته و رنان این اثر را شرح متوسط بر «مابعدالطبيعة» تلقی کرده، اما این اثر فاقد ویژگیهایی است که خود وی برای شرحهای متوسط ابن رشد برشمرده است، اما اهوانی آن را از شرحهای مختصر وی دانسته است[۳].
در این کتاب هیچگونه فصلبندی وجود ندارد. شیوه ابن رشد در تألیف «تلخيص مابعدالطبيعة»، بدین روش میباشد که گاه سخنان خود را بهطور مستقل از متن ارسطو آورده است؛ گرچه ریشه و اصل همه مطالب از ارسطوست و ابن رشد گاه بر آن افزوده و گاه از آن کاسته است. ابن رشد در واقع در این اثر فهم و دریافت خود را از «مابعدالطبيعة» ارسطو بهطور موجز، با زبان و اسلوب خاص خود بیان کرده است. نظریات خاص وی در این اثر تقریباً همانهایی است که در تفسیر مبسوط آورده است؛ اگرچه به نظر اهوانی، فقط تلخیصات وی مبین افکار خاص است و بقیه شرحها بیشتر ارزش تاریخی دارند. ابن رشد در این تلخیص به تفسیرها و آرای شارحان پیشین ارسطو نیز توجه داشته و گاه از آنان نام برده و تفسیرها و برداشتهایشان را طرح و تحلیل کرده است. انتقادات وی از مشائیان مسلمانِ پیش از خود، بهویژه ابن سینا، در «تلخيص مابعدالطبيعة» نیز کاملاً هویداست[۴].
این کتاب را نخستین بار مصطفی قبانی در قاهره (بدون تاریخ) چاپ کرد. سپس آن را کارلوس کوئیروس رودریگز، همراه با ترجمه اسپانیایی و مقدمهای مهم، در ۱۳۳۷/۱۹۱۹م، در مادرید به چاپ رساند. بعدها در ۱۳۰۳ش/۱۹۲۴م، واندنبرگ آن را به آلمانی ترجمه و با مقدمه و تعلیقاتی در همان سال در لیدن چاپ کرد. «تلخيص مابعدالطبيعة» در مجموعهای با عنوان رسائل ابن رشد در ۱۳۲۶ش/۱۹۴۷م، در حیدرآباد دکن نیز چاپ شد. عثمان امین با استفاده از همه چاپهای یادشده، آن را در ۱۳۳۷ش/۱۹۵۸م، در قاهره چاپ کرده است[۵] که مبنای مقاله حاضر میباشد. در این چاپ، مقدمه کوتاهی از محقق در ابتدای کتاب آمده و فهرست مطالب، در انتهای آن جای گرفته است. پاورقیها نیز توسط محقق نوشته شده و در آنها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از کلمات متن، پرداخته شده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کلباسی اشتری، حسین و زارع، محمد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج7، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1382.