مجمع الأحكام
مجمع الاحكام اثر شرف‌الدين محمد بن مسعود مسعودى بخارى، در موضوع علم نجوم و بيان احكام آن مى‌باشد كه به زبان فارسى و در سال 557ق، تأليف گرديده است.
| نام کتاب | مجمع الاحکام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مسعودی بخاری، محمد بن مسعود (نويسنده)
حصوری، علی (مقدمه نویس و مصحح) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | QB 26 /م5م3 |
| موضوع | اختر گویی - متون قدیمی تا قرن ۱۴
نجوم اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 نجوم باستانی |
| ناشر | طهوری |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1379 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10830AUTOMATIONCODE |
ساختار كتاب
كتاب با مقدمه مصحح، آقاى على حصورى، در اشاره به نكاتى پيرامون اثر حاضر، آغاز شده است.
از گفته‌هاى مسعودى، چنين استفاده مى‌شود كه وى به دنبال جمع‌آورى كتاب جامعى در زمينه نجوم بوده كه حاوى نكات و نظريات گوناگون علما و دانشمندان اين علم باشد، اما آنچه اكنون از اين كتاب در دست مى‌باشد، بخشى از آن اثرى است كه او به فكر تأليف آن بوده است.
قسمت موجود كتاب، داراى بخش‌هاى زير مى باشد:
مقاله اول، كه حاوى چهار باب زير است:
- احوال بروج؛
- احوال كواكب سياره؛
- احوال كواكب ثابته و طبايع آن‌ها؛
- متممات و لواحق اين سه باب.
مقاله سوم از قسم دوم كه در شناخت كليات احوال عالم مى‌باشد. اين قسمت نيز داراى چند فصل بوده كه در آن‌ها، راجع به سيارات، مباحثى مطرح گرديده است.
گزارش محتوا
مقاله اول، پيرامون شناخت احوال بروج و كواكب و آنچه به آن تعلق دارد، مى‌باشد. نويسنده معتقد است مقصود منجمان از توصيف بروج و كواكب به سردى، گرمى، ترس، خشكى، ذكورت و انوثت، اين نيست كه چنين صفاتى در ذات آن‌ها موجود مى‌باشد، زيرا بطلان چنين مطلبى در حكمت ثابت گرديده، بلكه منظور، اين است كه خداوند، هر كدام از اين بروج و كواكب را سبب به وجود آمدن اين اوصاف قرار داده است.
شروع اين بروج در ترتيب منجمان، از برج حمل مى‌باشد. حمل برجى آتشى، گرم، خشك، ذكر، نهارى و منقلب است. او بر باد صبا، سر و روى انسان، صفرا و سفيدى مايل به سرخى و... دلالت دارد.
از ديگر بروجى كه توضيحاتى پيرامون آن‌ها، ارائه شده است، عبارت‌اند از:
«ثور»: كه برجى خاكى، سرد، خشك، مؤنث، و ثابت است و بر باد جنوب، گردن انسان، سودا و سفيدى مايل به گندم‌گونى دلالت و تاثير دارد.
«جوزاء»: برجى هوائى، گرم، تر، مذكر و نهارى است و بر باد دبور، دستان انسان و به زردى مايل به سرخى و شيرينى دلالت دارد.
«سرطان»: برجى است آبى، سرد، تر، مونث و منقلب كه بر باد شمال، سينه و پهلوهاى انسان، طعم شور و رنگ‌هاى تيره، دلالت دارد.
«اسد»: برجى است آتشى، گرم، خشك، مذكر، نهارى و ثابت كه بر بادهاى شمال شرقى، دل انسان، صفرا، تلخى و سرخى مايل به سفيدى، دلالت دارد.
«سنبله»: برجى خاكى، سرد، خشك، مونث و ذو جدين است كه بر بادهاى جنوب شرقى، شكم انسان، شورى و زردى مايل به سفيدى، دلالت دارد.
«ميزان»: برجى است هوائى، گرم، تر، مذكر، نهارى و منقلب كه بر بادهاى جنوب غربى، مقعد انسان، خون و سفيدى مايل به گندم‌گونى دلالت دارد و...
باب دوم، در شناخت طبائع سيارات و تأثيرات آن‌ها بر روى موجودات مى‌باشد، از جمله:
«زحل»: كه سرد و خشك بوده، نحس اكبر است و بر بوهاى بد و زشت دلالت دارد. همچنين بر خواب و قوت ماسكه و از حيوانات نيز به حيوانات زيرزمينى، حشرات، گاو، بز و شتر دلالت مى‌كند.
«مشترى»: گرم، تر و نرم بوده و سعد اكبر است و به روز پنجشنبه و زمين‌هاى عراق، پارس، خراسان، تركستان، بربر، افريقا و طعم‌هاى شيرين و... دلالت دارد.«مريخ»: گرم، خشك و نحس اصغر مى‌باشد. به روز سه شنبه و شهرهاى شام، روم، صقلاب، مغرب، شمال و مزه تلخ دلالت مى‌نمايد.
«خورشيد»: گرم، خشك و سعد است كه به هنگام مقابله، مقارنه و تربيع با ماه، نحس مى‌گردد و ماه را هم نحس مى‌كند و به روز يكشنبه، مجاز، بيت المقدس كوه لبنان و... دلالت مى‌كند.
طبايع كواكب ثابته، موضوع باب سوم است كه تعدادشان بسيار زياد است. نويسنده از كتاب جهان دانش نقل مى‌كند كه منجمان، هزار و بيست و دو كوكب را رصد كرده‌اند و كل آن‌ها را در چهل و هشت صورت در آورده‌اند. وى سى و شش عدد ازآن‌ها را نام برده و وضعيت هر يك را تبيين نموده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: الحمل اول الخصيب، رأس المرأة المسلسلة، رأس الغول، جنب الدبران، رأس الجبار، منكب اليمنى و...
باب چهارم در متممات و توابع باب‌هاى گذشته مى‌باشد.
نويسنده در اولين فصل اين باب، به اين نكته اشاره دارد كه زحل و مشترى، به خاطر اينكه فلكشان بالاتر از فلك آفتاب است، كواكب علوى ناميده مى‌شوند و در مقابل، زهره، عطارد و ماه، به خاطر قرار گرفتن در زير فلك آفتاب، كواكب سفلى ناميده شده‌اند. كواكب علوى و آفتاب همگى مذكر و زهره و ماه، مونث مى‌باشند.در طلوع و غروب هر يك از اين كواكب، مطالب جالبى وجود دارد كه نويسنده آن‌ها را به نقل از ابوريحان بيان كرده است.
وى در فصل بعدى، به ارتباط نحوست و سعادت هر يك از اين كواكب با قرب و بعدشان نسبت به آفتاب پرداخته و سپس، خانه‌هاى هر كدام را نام برده است. به گفته او، هر كوكب در خانه خود، به مثابه انسانى است كه در حصن امن خود قرار گرفته.
در فصل بعدى، به سعادت و نحوست كواكب پرداخته شده است.
از جمله مباحث مقاله سوم، شناخت طالع‌هاى برج‌هاست. بر فصل بهار برج حمل، فصل تابستان برج سرطان، فصل پاييز برج ميزان و بر فصل زمستان، برج جدى معين گرديده است.
وضعيت كتاب
فهرست موضوعات در ابتدا و كتابنامه منابع مورد استفاده مصحح، در انتهاى كتاب آمده است.
در آخر كتاب، يادداشت‌هايى در توضيح بعضى از الفاظ مغلق، توسط مصحح، افزوده شده است.
منابع
مقدمه و متن كتاب.