پژوهشی در تاریخ قرآن کریم
پژوهشی در تاریخ قرآن کریم تألیف دكتر سيد محمدباقرحجتى
| نام کتاب | پژوهشی در تاریخ قرآن کریم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | پژوهشی در تاریخ قرآن کریم
تاریخ قرآن کریم بخش اول، کاوشهای مربوط به علوم قرآنی |
| پدیدآورندگان | حجتی، محمدباقر (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 72 /ح3پ4 |
| موضوع | قرآن - تاریخ
قرآن - علوم قرآنی |
| ناشر | دفتر نشر فرهنگ اسلامی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1372 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2962AUTOMATIONCODE |
كتاب پيرامون تاريخ قرآن كريم نوشته شده كه در آن مباحثى كه مربوط به تاريخ قرآن است مورد بررسى قرار گرفته است بعضى از اين موضوعات عبارتند از:اسامى قرآن-وحى الهى-نزول قرآن معناى آيه و سوره-نگارش قرآن كريم در زمان پيامبر(ص)-جمع و تدوين قرآن و... با توجه به تعداد دفعات چاپ كتاب كه شش نوبت و 39 هزار نسخه منتشر شده است، بدست مى‌آيد كه مطالب آن براى علاقه مندان به علوم قرآنى مفيد واقع شده است.استفاده از نظرات مختلف براى توضيح يك مطلب و بيان آن به زبانى ساده و قابل فهم براى عموم دانشجويان و اظهار نظر قطعى در بعضى از موارد، از شاخص‌هاى كتاب است كه باعث چاپ آن به دفعات مكرر شده است.
ساختار كتاب
كتاب داراى 18 فصل است كه فهرست مطالب آن به قرار زير است:
فصل اول:عناوين و اسامى قرآن
فصل دوم:وحى الهى:معناى لغوى وحى-الهام فطرى به انسان-الهام غريزى
به حيوان-اشارۀ سريع و مرموز-سه گونه وحى-كيفيت نزول وحى.
فصل سوم:نزول قرآن كريم:تاريخ آغاز نزول وحى-كيفيت نزول كتب آسمانى بر انبياء-حكمت نزول تدريجى آيات قرآن-اولين و آخرين-آياتى كه بر پيامبر(ص) نازل شد-بهترين راه حل براى شناسايى آخرين آيه قرآن
فصل چهارم:آيه:معنى لغوى آيه-نظريات دانشمندان دربارۀ اطلاق آيه بر برخى از حروف مقطعه قرآن-ترتيب آيات در سوره‌هاى قرآن-فوائد شناخت آيات و سوره‌هاى مكى و مدنى-كيفيت شناخت آيات و سوره‌هاى مكى و مدنى- خصوصيات كلى و قطعى آيات و سوره‌هاى مكى و مدنى-تعداد سوره‌هاى مكى و مدنى
فصل پنجم:سوره:معناى لغوى و اصطلاحى سوره-ترتيب سوره‌هاى قرآن-ادلۀ اجتهادى و توقيفى بودن ترتيب موجود سوره‌هاى قرآن-عقيدۀ نگارندۀ در اين باره شمار سوره‌هاى قرآن-حكمت تقسيم قرآن به سوره‌ها.
فصل ششم:فواتح سور و حروف مقطعه قرآن:آراء دانشمندان در اين باره بررسى بهترين آراء دربارۀ مدلول حروف مقطعه قرآن
فصل هفتم:تعداد حروف و كلمات قرآن
فصل هشتم:مقدمه‌اى بر نگارش قرآن در زمان پيامبر(ص) كيفيت پيدايش خط از نظر دانشمندان قديم و جديد-نمودار كيفيت تحول خط از نظر دانشمندان‌چه كسى خط را وارد جزيرة العرب كرد-خط و كتابت همزمان با ظهور اسلام - تصوير نامه‌هاى پيامبر(ص) به سران كشورها
فصل نهم:پيامبر امّى-آيا حضرت به خواندن و نوشتن آشنايى داشت
فصل دهم:نگارش قرآن:نگارش قرآن همزمان با حيات پيامبر(ص)-كتّاب وحى نوشت افزارهايى كه در قرآن از آنها ياد شده
فصل يازدهم:جمع و تدوين قرآن:حفظ قرآن-حفّاظ قرآن-نقش حفظ كردن قرآن در صيانت و پاسدارى از آن
فصل دوازدهم:قرائت قرآن:فوائد بحث در قرائت قرآن-معنى لغوى قراآت، آيا اجتهاد و اظهار نظر علمى در قراآت جايز است-حديث سبعة احرف
فصل سيزدهم:لهجۀ قرآن و منشاء اختلاف قراآت:لغت و لهجۀ قرآن كريم بررسى احاديثى كه لهجۀ قرآن كريم را مشخص مى‌سازد-ادلۀ نزول قرآن به لهجۀ قريش
فصل چهاردهم:قاريان قرآن كريم
فصل پانزدهم:جمع و تدوين قرآن پس از رحلت پيامبر(ص):نخستين گام
فصل شانزدهم:جمع و نگارش قرآن همزمان با خلافت ابى‌بكر:نامگذارى قرآن به «مصحف» در زمان خلافت ابى‌بكر-سرنوشت صحيفه‌هاى قرآنى ابى‌بكر
فصل هفدهم:تدوين و جمع آورى قرآن در زمان خلافت عثمان:انگيزه عثمان در جمع و تدوين قرآن-عثمان در جمع قرآن با چه مخالفت‌هايى مواجه گرديد-سرنوشت مصاحف عثمانى
فصل هيجدهم:اصلاح شيوۀ نگارش قرآن - آغاز اصلاح شيوۀ نگارش قرآن-اعراب گذارى-نقطه گذارى حروف متشابه قرآن-نقد و تحليلى در تاريخ نشانه گذارى حروف و كلمات قرآن
ويژگى‌ها
- استفاده از نظرات و آراء مستشرقين(همچون بلاشر) در بعضى از مسائل و ذكر نظريات آنها
- فصل سوم:در اين فصل پس از تعريف آيه.از آخرين آيات نازل شده بر پيامبر(ص) بحث نموده اقوال پيرامون آنرا ذكر مى‌نمايد و در انتهاء راه حلّ مناسبى را به نقل از صاحب مجمع البيان در اين زمينه ذكر مى‌نمايد
- فصل پنجم:در اين فصل پس از تعريف سوره-پيرامون توقيفى يا اجتهادى بودن ترتيب سوره‌ها نظريات مختلف را ذكر نموده و پس از آن نظريۀ ديگرى را بيان مى‌نمايد مبنى بر اينكه بخش زيادى از سوره‌ها ترتيب آنها توقيفى و ترتيب بخش اندكى از آنها طبق راى و اجتهاد صحابه انجام گرفته
- فصل ششم:در اين فصل از حروف مقطعه بحث مى‌نمايد كه در آن اقوال مختلف پيرامون حروف مقطعه(فواتح سور)را بررسى مى‌نمايد ولى در انتها نظر رشيد رضا را در اين باره مى‌پذيرد كه مى‌گويد:اين حروف براى آگاهى دادن و جلب توجه نمودن مخاطبين است.
- فصل هشتم:در اين فصل، از پيدايش خط و نگارش بحث نموده و در آن جدولى ارائه شده كه كيفيت تحول خط را از نظر دانشمندان اسلامى بيان مى‌نمايد.
- فصل يازدهم:در اين فصل پيرامون جمع قرآن در زمان پيامبر بحث مى‌نمايد و در اين بارۀ پس از ذكر اقوال علماء و نقد آنها، نتيجه مى‌گيرد كه قرآن در زمان پيامبر(ص) بطور كامل نگارش شده منتهى بر روى نوشت افزارهايى كه نمى‌توانسته بصورت مصحف و دفترى واحد جمع آورى شود ولى در زمان ابوبكر و
به دستور ايشان بر روى پوست نوشته شد.
اشكالات
- بعضى از مطالب كتاب با عنوان كتاب كه تاريخ قرآن است و فقط از تاريخ قرآن بحث مى‌كند سازگارى ندارد مانند بحث حروف مقطعه(فصل 6) پيامبر امى(فصل 9)-تعداد حروف و كلمات قرآن(فصل 7)
- بيان مطالب و موضوعات سير منطقى ندارد ابتدا موضوعى را توضيح مى‌دهند سپس معنا مى‌كنند(از نظر لغت) مانند بحث وحى.
- كتاب داراى غلطهاى تايپى است و در بعضى از موارد افتادگى نيز دارد مانند ص 140 خط آخر كه تعداد آيات كه 6220 عدد مى‌باشد به جاى آيات، كلمه نوشته شده است
نسخه شناسى
كتاب يك جلد و داراى 628 صفحه و متن آن فارسى است كه داراى مشخصات زير است:
- كاغذ:معمولى
- چاپ:كامپيوترى
- نوبت چاپ:ششم
- تيراژ:4/000(چهار هزار) نسخه
- چاپ آن:توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى
- تاريخ انتشار:سال 1372
- داراى فهرست‌هاى زير:
1-7-فهرست اشخاص و گروهها
2-7-فهرست اسامى مكان‌ها
3-7-فهرست اسامى كتابها
4-7-فهرست تفصيلى تصويرها
5-7-فهرست منابع و مأخذ كتاب
- معرفى نمونه‌هايى از نسخه‌هاى قرآن كريم بر حسب تاريخ تحرير
- معرفى نمونه‌هايى ديگر از نسخه‌هاى قرآن كريم بر حسب تاريخ تحرير
- نويسنده:سيد محمدباقرحجتى
- كتاب:پژوهشى در تاريخ قرآن كريم