صرف و نحو عربی

معرفی اجمالی

صرف و نحو عربی، اثر مراد ریاحی، اثری است ارزنده پیرامون زبان عربی که شامل قواعد کامل صرف و نحو، تمرین‎ها و تست‎های گوناگون همراه با پاسخ به آن‎ها با جواب کامل و توضیحی و نیز تست‎های کنکور سراسری به‎همراه پاسخ آنهاست که به زبان فارسی و در سال 1366ش، نوشته شده است.

لزوم یادگیری زبان عربی برای ایرانی‎زبانان و مسلمانان، انگیزه نویسنده از تألیف اثر حاضر بوده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه بخش، تدوین شده است. مؤلف این مجموعه، طی سی‎ودو سال معلمی و با سابقه تدریس بیش از بیست‎وپنج ساله تدریس زبان و ادبیات عربی و با تجربه‎ای که طی این مدت اندوخته داشته، مطالب کتاب را با توجه به نظم مطالب کتاب‎های «قواعد الجلیه» و «مبادی العربیه» به زبان عربی، به‎گونه‎ای زیبا و کارآمد تنظیم و تدوین نموده است.

نویسنده در نوشتن هر مطلبی، رعایت ساده‎نویسی را آن‎گونه به عمل آورده که به فهم مبتدی برای فراگیری، نزدیک باشد تا هر خواننده‎ای با حداقل معلومات بتواند حداکثر بهره‎گیری را از مطالب بنماید.

در این مجموعه سعی بر این شده است تا مطالب کاملا به‎هم‎پیوسته و منظم آورده شود و به مقتضای هر درس، تمرین‎های متعددی آورده شده و چون هر متعلمی پس از حل تمرین، دسترسی به معلم و استاد متخصص در این رشته را نداشته و نمی‎داند که آیا تمرین‎ها را صحیح حل نموده یا غلط، لذا حل هر تمرین در آخر کتاب آورده شده تا بدون مراجعه به معلم، بتواند صحیح و یا غلط حل تمرین را دریافت نماید.

برای استفاده داوطلبان کنکور سراسری نیز 300 تست با پاسخ توضیحی و مشروح در بخش آخر کتاب افزوده شده و در این زمینه توصیه گردیده که پس از اینکه مطالب صرف و نحو به‎طور کامل یادگیری شد باید به سراغ تست‎ها و حل تست‎ها رفت تا نتیجه و بازده نیکویی داشته باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن اشاره به انگیزه تألیف، از سابقه و تجربه نویسنده و ارزش و اهمیت کتاب، سخن به میان آمده است.

بخش اول، مربوط به علم صرف می‎باشد. علم صرف، علم به احوال کلمه است زمانی که کلمه در جمله داخل نشده باشد و یا علم هویت کلمه است؛ چنان‎که مثلا در این علم خواهیم شناخت که «المُعَلِّم» اسم، مفرد، مذکر، مشتق (اسم فاعل از تعلیم و از باب تفعیل)، معرفه به ال و معرب می‎باشد و یا «يَكتُبُ» فعل مضارع، مفرد، مذکر، غائب، ثلاثی مجرد، سالم و متعدی است.

از جمله مطالب مطرح‎شده در این بخش، عبارتند از: اقسام کلمه، حروف هجائیه، حروف شمسی و قمری، حرکات، اعراب، میزان صرفی، مبحث افعال، ابواب ثلاثی و رباعی مجرد و مزید فیه و معانی آن‎ها، صحیح و معتل، لازم و متعدی، معلوم و مجهول، مبحث اسم، متصرف و غیر متصرف، مصغر، منسوب، جامد و مشتق، معرفه و نکره، معرب و مبنی، منصرف و غیر منصرف، اسماء عدد، مبحث حروف، اعلال، ادغام، ابدال و... .

بخش دوم، به علم نحو اختصاص یافته است. علم نحو از تغییراتی که در جملات مختلف پیش می‎آید و از ارتباط کلمات با یکدیگر بحث می‎کند، ولی علم صرف از تغییرات کلمه پیش از دخول در جمله گفتگو می‎کرد؛ چنان‎که اگر کلمه «مُعَلِم» را به‎تنهایی در نظر بگیریم، این کلمه اسم فاعل از «تَعلیم» بوده و ممکن است به‎صورت «مُعَلِمان» و «مُعَلِمَین» (مثنی) و «مُعَلِمونَ» و «مُعَلِمِینَ» (جمع مذکر سالم) و «مُعَلِمات» (جمع مؤنث سالم) درآید و این تغییرات مربوط به علم صرف، ولی اگر از تغییرات کلمه «مُعَلِم» و اعراب حرف آخر که نشان‎دهنده حالت اسنادی آن است، مانند این جملات «جاء مُعَلِّمٌ، ‎رأيت مُعَلِّماً، ‎سلمت علی مُعَلِّمٍ» بحث شود، این نوع تغییرات، مربوط به علم نحو است و به‎عبارت‎دیگر می‎توان چنین گفت که علم صرف، علم صحیح خواندن کلمات و علم نحو، علم صحیح خواندن جملات است.

اعراب و بنا، مرفوعات (فاعل، نایب فاعل، مبتدا، خبر، اسم افعال ناقصه، خبر حروف مشبهة بالفعل، اسم افعال مقاربه، اسم حروف شبیه لیس و خبر لا نفی جنس)، منصوبات (مفاعیل خمسه، حال، تمییز، منادی و مستثنی)، مجرورات (به حروف جر و مضاف الیه)، توابع (نعت، عطف، بدل و تأکید) و افعال جامد، از مطالبی هستند که در این بخش، مورد بحث قرار گرفته‎اند.

در آخرین بخش نیز تمرین‎ها و تست‎های کنکور سراسری به‎همراه پاسخ‎نامه تشریحی آن‎ها گنجانده شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است. در پاورقی‎ها که اندک نیز می‎باشد، توضیحات مختصری پیرامون برخی از عبارات داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.