مختصر تاريخ الدول (ترجمه)

مختصر تاريخ الدول، ترجمه فارسی کتاب «تاريخ مختصر الدول» اثر گرگوریوس ابوالفرج بن اهرون، معروف به ابن العبری (658ق/ 1286م) می‌باشد که به قلم عبدالمحمد آیتی، به نگارش درآمده است.

مختصر تاريخ الدول

نام کتاب	مختصر تاريخ الدول
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابن عبري، غريغوريوس بن هارون (نويسنده) آيتي، عبدالمحمد (مترجم)
زبان	فارسي
کد کنگره	‏D‎‏ ‎‏17‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏3
موضوع	تاريخ جهان - متون قديمي تا قرن 14 خاور ميانه - تاريخ کشورهاي اسلامي - تاريخ
ناشر	شرکت انتشارات علمي و فرهنگي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1377ش ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE02861AUTOMATIONCODE

این اثر، کتابی است درباره تاریخ عمومی جهان، از آغاز تا زمان مؤلف که حاوی مطالبی مهم در تاریخ ایران باستان، اسماعیلیان، خوارزمشاهیان و مغول است. این کتاب را در اصل، مؤلف از کتاب مفصل خود که به زبان سریانی بوده، به عربی ترجمه و تلخیص کرده و در اواخر عمر در مراغه، به درخواست دوستان مسلمان خویش، مطالب ارزنده‌ای در تاریخ اسلام و مغول، از تاریخ جهان‌گشای جوینی، به آن افزوده است.

مترجم، سعی فراوانی در رعایت اصل امانت در ترجمه نموده؛ بااین‌حال، ترجمه‌ای تقریبا روان، از متن، ارائه کرده است که البته لغات متکلف، عربی و به‌دور از ادبیات روز نیز در آن به چشم می‌خورد؛ به‌عنوان مثال:

1. «رسولی نزد او فرستاد که بگوید سبب مماطله من جز این نیست».
2. «چون حزقیا بیمار شد و خواست که رخت از جهان برکشد، سخت بگریست و مویه کرده، گفت...» .
3. «ای پادشاه جاوید بزی» .

و...

در متن کتاب، نام‌های خلفا و ملوک، به‌صورت کامل نیامده و مؤلف گاه به لقب و گاه به کنیه بسنده کرده است؛ لذا مترجم این بخش را بر مبنای کتاب «طبقات سلاطین اسلام»، تألیف استانلی لین پول، ترجمه شادروان عباس اقبال و کتاب «معجم الأنساب» تألیف زامباور، ترجمه زکی محمد حسن بک و حسن احمد محمود، افزوده است .

مترجم، تاریخ به خلافت و حکومت رسیدن خلفا و حکام را تحت عنوان «اضافات»، به انتهای کتاب افزوده است که عبارتند از:

1. خلفای راشدین از سال 11 تا 40 قمری؛
2. خلفای اموی از سال 41 تا 132ق؛
3. خلفای عباسی از سال 132 تا 656ق؛
4. بنی‌طولون از سال 254 تا 292ق؛
5. اخشیدیان از سال 323 تا 358ق؛
6. فاطمیان از سال 297 تا 567ق؛
7. ایوبیان از سال 564 تا 648ق؛
8. ممالیک بحری از سال 648 تا 792ق؛
9. بنی‌حمدان از سال 317 تا 394ق؛
10. سلجوقیان بزرگ از سال 429 تا 552ق؛
11. سلجوقیان روم از سال 470 تا 700ق؛
12. سلجوقیان عراق؛
13. سلجوقیان شام؛
14. سامانیان از سال 204 تا 389ق؛
15. خوارزمشاهیان از 470 تا 628ق؛
16. آل‌بویه از سال 320 تا 447ق؛
17. خاندان زنگی و بنی‌ارتق.

خاندان قره نیز به‌صورت نمودار تشریح شده است .

فهرست مطالب، در ابتدا و یادداشت‌های مترجم، در قالب پی‌نوشت‌های دولت اول تا دهم، به‌همراه فهرست نام‌های افراد، مکان‌ها و کتاب‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است. در این یادداشت‌ها، با استفاده از منابع معتبری همچون فرهنگ لغات و دایرة‌المعارف‌هایی مانند فرهنگ معین، غیاث اللغات و دایرة‌المعارف فارسی و... به توضیح و تشریح برخی از کلمات متن پرداخته شده است.

جا داشت مترجم مقدمه‌ای را به کتاب می‌افزود و پیرامون شیوه ترجمه و منابع مورد استفاده خود، توضیحاتی را ارائه ‌می‌نمود.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. قدرت دیزجی، مهرداد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حدادعادل (1377)، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج6، ص249.
3. مظفرزاده، زهرا، «تاریخ‌نویسی در اسلام و تألیفات عربی درباره تاریخ و فرهنگ ایران از باستان»، برگرفته از پایگاه اینترنتی دانشجویان تاریخ دانشگاه خوارزمی، تاریخ: جمعه، 20 اردیبهشت 1392، به آدرس اینترنتی:

http://tarikhtmu.mihanblog.com/page/5