رسالة في علاج الأطفال
رسالة في علاج الأطفال، تألیف طبیبی ناشناس است که تنها می‌دانیم که شاگرد ابی‌ماهر موسی بن سیار و معاصر احمد بن نصر صاحب رياضة المعالجة بوده است. کتاب در موضوع درمان کودکان به زبان عربی است و توسط حسین بن علی حاجی تحقیق و تصحیح شده است.
| نام کتاب | رسالة في علاج الأطفال |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابو ماهر، موسي بن سيار (نويسنده)
احمد بن نصر (نويسنده) علي‌حاجي، حسين (محقق) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | RJ 45 /ر52* |
| موضوع | پزشکی کودکان
کودکان - بهداشت کودکان - بيماريها - درمان |
| ناشر | نور وحي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1389ش , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE20027AUTOMATIONCODE |
ساختار
کتاب مشتمل بر دو مقدمه از محقق و مؤلف و متن اثر در شصت باب است. شیوه نگارش بدین ترتیب است که در هر باب از کتاب به یکی از بیماری‌های کودکان اشاره شده است. در ابتدا نام بیماری ذکر و معرفی شده است. سپس سبب و علت بیماری تبیین شده و در آخر درمان آن مورد بررسی قرار گرفته است.
گزارش محتوا
این اثر به قلم طبیبی نوشته شده که نام او در هیچ‌یک از دو نسخه خطی کتاب ذکر نشده است؛ اما در طول مقاله به قرنی که در آن زندگی می‌کرده و استاد و برخی معاصرینش اشاره شده است. او که از شاگردان ابوماهر موسی بن سیار بوده از بزرگان اطبا بوده است. او استاد علی بن عباس مجوسی صاحب کتاب كامل الصناعة الطبية بوده و علی بن عباس شاگرد ابوماهر موسی بن سیار بوده است[۱].
دلیل اینکه نویسنده شاگرد ابن سیار بوده آن است که خود نویسنده به عمل و سخن او اشاره و استدلال می‌کند؛ پس در بعضی اوقات از استادش سؤال می‌کرده است. همچنین کلمه «ابن سیار» را در جاهای مختلفی از کتابش تکرار می‌کند؛ 28 بار به ابن سیار و 3 بار به ابوماهر اشاره می‌کند[۲].
محقق کتاب در مقدمه‌اش به درخواست یکی از برادران برای تحقیق رساله‌هایی که به معالجه کودکان اختصاص دارد اشاره کرده است. وی پاسخ به این درخواست را در جهت حفظ این علم شریف و استفاده از تجارب اطبای گذشته در معالجه اطفال دانسته است[۳].
سپس ادامه می‌دهد که درمان بسیاری از بیماری‌های کودکان با چیزهای ساده و در دسترس خواهد بود. این نوع درمان سالم‌تر از دیگر شیوه‌های درمانی است که طب جایگزین یا جدید تجویز می‌کند. بلکه می‌‌بینیم که اغلب بیماری‌ها در طب جدید علاج کاملی ندارند یا اینکه اگر هم دارند دارای آثار و تبعات بدی هستند؛ مانند هزینه زیاد یا عوارض جانبی یا شدت درد و مانند آن[۴].
حاجی تلاش کرده است که با مراجعه به ابتدا و انتهای رساله و دیگر کتب طبی، نص مقاله و محتوای آن حفظ شود، اما در برخی جاهای کتاب به دلیل بدی خط و نداشتن نقطه‌گذاری نتوانسته که برخی الفاظ را در هر دو نسخه خطی بخواند؛ لذا برای مقابله بین دو نسخه از نظرات شیخ علاء مصطفی ارویلی کمک گرفته است[۵].
ابواب کتاب گاه مانند باب پنجم در چند سطر و ذکر علاج بیماری خلاصه شده است و گاه در برخی ابواب مانند باب هفتم چند صفحه از کتاب را در بر گرفته است. نویسنده تنها به مباحث علمی بسنده نکرده و گاه مشاهدات و معاینات پزشکی خود را نیز ذکر کرده است؛ به‌عنوان نمونه در باب کزاز، از معاینه کودکی از خانواده اشراف که کزاز گرفته بود و وی پس از معاینه دقیق متوجه سبب آن می‌گردد [۶] و یا در باب چهاردهم به معاینه گروهی از اطفال اشاره می‌کند که چشمانشان ورم کرده و دچار چسبندگی شده بود[۷].
پس از اتمام رساله، اسامی و خواص داروها و گیاهانی که نام آنها در رساله آمده به ترتیب حروف الفبا ذکر شده است [۸].
وضعیت کتاب
نسخه خطی این رساله تحت عنوان «مجموعة حاوي مقالات و رسائل» در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد. این نسخه به‌عنوان نسخه اصلی با نام «اصل» نامیده شده است. نسخه خطی دیگری نیز از این اثر به دست آمده که به‌اختصار «مض» نامیده شده است[۹].
تقطیع نص، استخراج مصادر، فهارس و پاورقی‌ها از جمله کارهای محقق اثر است. فهارس فنی مشتمل بر فهرست رجال، کتب، حیوانات، اماکن و قبائل، ادویه و نیز فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. محقق مواردی را که خود به متن افزوده است با قرار دادن در [] مشخص نموده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
أمراض العين و معالجتها من كتابي المعالجات البقراطية و فردوس الحكمة