سبزواری، هادی

سبزواری، هادی بن مهدی

نام	سبزواری، هادی بن مهدی
نام های دیگر	ح‍اج‌ م‍لا ه‍ادی‌ س‍ب‍زواری‌ ح‍اج‍ی‌ س‍ب‍زواری‌ اسرار
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	1251 هـ.ش یا 1289 هـ.ق یا 1873 م
اساتید
برخی آثار
کد مولف	150

تولد و تحصيلات

شيخ هادى پسر مهدى سبزوارى ملقب به «أسرار» در سال 1212 ه‍ ق در سبزوار متولد شده و تحصيلات ابتدايى، صرف و نحو را از 7 - 8 سالگى شروع نمود.

بعد از فوت پدر در سن 10 سالگى نزد پسر عمه‌اش حاج ملا حسين سبزوارى اقامت كرده و ده سال نزد او اصول فقه و ادبيات عرب و علوم نقلى را فرا گرفت. در اين زمان او داراى رتبه‌اى در علوم غريبه و سطوح فقهى گرديد.

سفر به اصفهان

در سن 21 سالگى شوق كسب علم او را به اصفهان كه در آن عصر مركز علم بود كشانيد. او به قصد حج از مشهد حركت كرد و در اصفهان يك ماه در درس فقه حاج محمد ابراهيم كلباسى و شيخ محمد تقى اصفهانى صاحب حاشيه شركت كرد.

او بعدا از سفر حج منصرف شد و در درس ملا اسماعيل اصفهانى و سپس ملا على نورى شركت نمود و مدت 8 سال حكمت را نزد اين دو تن فرا گرفت.

در سال 1240 ه‍ ق زمانى كه شيخ احمد احسائى به اصفهان آمد، حكيم سبزوارى مدت 2 سال در درس ايشان شركت كرد و بنابر قولى مدتى نيز در درس حكمت آقا سيد رضى لاريجانى حضور داشته است.

سفر مشهد و حج

در سال 1242 ه‍ ق زمانى كه ملاّ اسماعيل به تهران رفت، حكيم سبزوارى نيز عازم مشهد گرديد و در مدرسۀ حاج حسن مشغول تدريس علوم نقلى و عقلى شد.

در سال 1250 عازم حج شد و در بازگشت به علت ناامنى راه‌ها در اثر فوت فتح‌على شاه قاجار به ناچار يك سال در كرمان اقامت گزيد. گفته مى‌شود در اين يك سال او به مجاهدۀ نفس مشغول بود.

سپس او از كرمان به مشهد بازگشت و ده سال ديگر در آنجا به تدريس علوم عقلى و نقلى مشغول شد.

اقامت در وطن

مهم‌ترين دورۀ حيات علمى وى، 27 سال آخر عمرش بود كه در سبزوار حوزۀ بزرگ و گرمى را ايجاد كرد و با وجود حوزه‌هاى پر رونق اصفهان و تهران، دانش پژوهان از سراسر ايران به سويش مى‌شتافتند تا از محضرش استفاده كنند.

از اسامى شاگردان او معلوم مى‌شود كه حتى بزرگان نيز براى كسب علم به محضرش مى‌آمدند و بسيارى از محققين مشكلات علمى خويش را از طريق مكاتبه با ايشان حل مى‌نمودند.

حكيم سبزوارى در زمينۀ عرفان، خودجوش بوده و در درس هيچ كدام از عرفا شركت نداشته است. عرفان او برگرفته از شرع بوده و كرامات بسيارى به او نسبت داده شده است.

او در زمينۀ طب نيز مهارت و ممارست داشته است ولى مطلبى دربارۀ اين كه آيا آن را خود فرا گرفته يا نزد كسى خوانده، نقل نگرديده است.

علم رياضى نيز يكى ديگر از ابعاد علمى وى بوده است و در اين باره نيز استاد يا اساتيد وى مشخص نيست.

اساتيد

1 - حاج ملا حسين سبزوارى

مدت تلمذ 10 سال، موضوع: اصول فقه و ادبيات عرب و علوم نقلى.

2 - محمد ابراهيم كلباسى

مدت تلمذ يك ماه، موضوع: فقه و اصول.

3 - شيخ محمد تقى اصفهانى

مدت تلمذ يك ماه، موضوع: فقه و اصول.

4 - محمد على نجفى، معروف به آقا نجفى

مدت تلمذ 2 سال، موضوع: فقه و اصول.

5 - ملا اسماعيل درب كوشكى اصفهانى

معروف به واحد العين، مدت تلمذ 6 سال، موضوع: حكمت.

6 - ملا على نورى، استاد ملا اسماعيل درب كوشكى

مدت تلمذ 2 سال، موضوع: حكمت.

7 - شيخ احمد احسائى

مدت تلمذ دو ماه، موضوع: حكمت.

شاگردان

شاگردان حكيم سبزوارى بسيار بوده‌اند كه نام بسيارى از آنها در تواريخ نيامده است ولى تعداد افرادى كه اسامى آنها بدست ما رسيده است حاكى از عظمت اوست، اينك به نام تعدادى از آنها اشاره مى‌كنيم:

1 - شيخ اعظم انصارى، دو سال در مدرسه حاج حسن مشهد

2 - ملا محمد كاظم خراسانى، معروف به آخوند خراسانى، 1 سال در سبزوار

3 - ملا حسين‌قلى همدانى

4 - آقا ميرزا حسين، امام جمعۀ كرمانى

5 - ملا عبد الكريم خبوشانى قوچانى

6 - آقا شيخ على فاضل تربتى

7 - آقا ميرزا عباس حكيم دارابى شيرازى

8 - سيد عبد الغفور دارابى شيرازى

9 - ميرزا آقا حكيم دارابى

10 - آقا ميرزا محمد يزدى، معروف به فاضل يزدى

11 - حاج ميرزا سيد ابو طالب زنجانى

12 - حاج شيخ ملا اسماعيل عارف بجنوردى

13 - آقا ميرزا حسين سبزوارى

14 - آخوند ملا اسماعيل سبزوارى

15 - آخوند ملاّ غلام‌حسين شيخ الإسلام

16 - آقا ميرزا محمد سروقدى

17 - سيد احمد پيشاورى، معروف به اديب

18 - آقا ميرزا محمد حكيم الهى

19 - فاضل مغيثه‌اى سبزوارى

20 - حكيم آخوند ملا عبد الوهاب مايوانى قوچانى

21 - حاج ملا عباس‌على فاضل خراسانى

22 - آخوند ملا ابراهيم سبزوارى

23 - شيخ محمد ابراهيم واعظ تهرانى

24 - آخوند ملا محمد، فرزند حكيم

25 - حاجى ميرزا حسين سبزوارى

(ايشان غير از آقا ميرزا حسين سبزوارى است)

مكتب علمى

شهرت حكيم سبزوارى در زمينۀ شرح و بسط و تنظيم افكار صدر المتألهين است و مكتب فلسفى او همان مكتب صدر المتألهين كه بين چهار مشرب دينى، اشراقى، عرفانى و مشاء در تفكر اسلامى را جمع نموده است و هر كدام را توضيح و تبيين كنندۀ ديگرى مى‌داند و معتقد است اگر بواسطۀ برهان بر مرز صحيح قدم بگذاريم، به آنچه عارفان شهود كرده و در دين بر آن تأكيد شده است خواهيم رسيد.

البته در شيوۀ سبزوارى تفاوت‌هايى نيز با صدر المتألهين ديده مى‌شود. او بيشتر به فلسفۀ اشراق و تصوف گرايش دارد تا برهان و لذا عناصر عرفانى در مكتب حكيم سبزوارى شرح و بسط بيشترى يافته است.

او عرفان و حكمت را در محدودۀ شرع پذيرفته است كه حداقل نبايد تغايرى با مبانى شرعى داشته باشند و از اين رو در مسألۀ دوام عذاب مخلدين در آتش، بر خلاف ابن عربى و بعضى ديگر همان طور كه آيات قرآن كريم بر آن تأكيد دارد معتقد به خلود در آتش و دوام عذاب اهل نار گرديد.

يكى از خصوصيات مكتب علمى مرحوم سبزوارى توأم نمودن بحث نظرى با عمل است. او معتقد بود كه انسان براى دريافت حقايق علاوه بر بحث، نياز به سير و سلوك دارد و خود يكى از عاملان به اين نظريه بوده و علم و عمل را توأم نموده است.

تأليفات

الف : كتاب‌ها

1 - أسرار الحكم، فارسى

2 - أسرار العبادة، فقه

3 - حاشيۀ بر اسفار

4 - حاشيه بر الشواهد الربوبية

5 - حاشيه بر المبدأ و المعاد ملا صدرا

6 - حاشيۀ مثنوى، معروف به «شرح مثنوى»

7 - شرح الأسماء الحسنى، شرح دعاى جوشن كبير

8 - شرح دعاى صباح حضرت على عليه السلام

9 - غرر الفرائد، در حكمت

10 - شرح غرر الفرائد، معروف به «شرح المنظومة»

11 - اللآلي المنتظمة، در منطق

12 - شرح اللآلي المنتظمة، معروف به «شرح المنظومة»

13 - ديوان شعر فارسى، معروف به «ديوان أسرار»

14 - المحاكمات في الرّد على الشيخية

15 - المقياس في المسائل الفقهية، منظوم

16 - نبراس، در فقه

17 - الرحيق في علم البديع

18 - راح الأفراح في علم البديع

19 - مطلع الشمس في معرفة الحق و شرح العينية ابن سينا

20 - كتاب في الحكمة.

ب: رسائل و مكاتبات

رسائل فارسى

1 - رسالۀ هداية الطالبين

2 - جواب مسائل ميرزا ابو الحسن رضوى

3 - جواب مسائل شيخ محمد ابراهيم واعظ تهرانى

4 - جواب مسائل سيد صادق سمنانى

5 - جواب مسائل يكى از فضلاى ساكن قم

6 - جواب سؤالات ميرزا باباى گرگانى

7 - جواب مسألۀ آخوند ملاّ احمد دامغانى

رسائل عربى

1 - جواب مسائل ملا اسماعيل عارف بجنوردى (الأجوبة الأسرارية)

2 - جواب مسائل ملا اسماعيل عارف بجنوردى

(اين رساله غير از قبلى است)

3 - جواب مسائل ملا احمد يزدى

4 - جواب مسائل فاضل تبتى

5 - جواب سؤالات ملا اسماعيل عارف بجنوردى

(اين نيز غير از دوتاى قبلى است)

6 - المحاكمات و المقاومات

رد و نقد شرح رسالۀ علم شيخ احمد بحرينى بر رسالۀ علم فيض

7 - رساله‌اى در اشتراك معنوى صفات كماليۀ وجود بين حق و خلق

8 - رسالۀ مشاركت حد و برهان

9 - جواب مسائل سيد سميع خلخالى

10 - جواب مسائل ملا اسماعيل ميان‌آبادى

11 - شرح حديث علوى (حديث النورانية)

وفات

مرحوم ملا هادى در 28 جمادى الأولى در سال 1289 ه‍ ق دار فانى را وداع گفت و در شهر سبزوار مدفون گرديد. قبرش داراى قبه‌اى است كه توسط ميرزا يوسف پسر ميرزا حسن مستوفى الممالك، صدر اعظم ناصر الدين شاه ساخته شده است.