شرف‌الدین، سید عبدالحسین

شرف‌الدین، عبدالحسین

نام	شرف‌الدین، عبدالحسین
نام های دیگر	ج‍ب‍ل‌ ع‍ام‍ل‍ی‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ش‍رف ‌ال‍دی‍ن‌ ع‍ام‍ل‍ی‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍ام‍ل‍ی‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ش‍رف ‌ال‍دی‍ن‌ ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ش‍رف‌ ال‍دی‍ن‌ م‍وس‍وی‌، ش‍رف‌ ال‍دی‍ن‌ م‍وس‍وی‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ش‍رف ‌ال‍دی‍ن‌ م‍وس‍وی‌ ج‍ب‍ل‌ع‍ام‍ل‍ی‌، ع‍ب‍د ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍ام‍ل‍ی‌، ش‍رف‌ال‍دی‍ن
نام پدر
متولد	1873 م
محل تولد
رحلت	1336 هـ.ش یا 1377 هـ.ق یا 1958 م
اساتید
برخی آثار
کد مولف	199

ولادت

«سيد عبدالحسين شرف‏الدين»، در يكى از روزهاى سال 1290ق، در شهر كاظمين ديده به جهان گشود. وى در دامان پرمهر مادر پاك‏دامن و مهربانش، «زهرا صدر» و تحت نظارت پدر عالم و روحانى‏اش، «سيد يوسف شرف‏الدين» پرورش يافت.

تحصيلات

يك‏ساله بود كه پدرش تصميم گرفت براى گذراندن مراحل عالى تحصيل به نجف اشرف مهاجرت كند و به اين ترتيب، سيد عبدالحسين به‏همراه پدر و مادر، راهى آن ديار شد. شش سال داشت كه در نجف اشرف به مكتب‏خانه رفت تا قرآن را از معلمان متدين و عالم فراگيرد.

در هشت‏سالگى و پس از بازگشت خانواده به جبل عامل، در محضر پدر عالم و روحانى خود، به خواندن ادبيات عرب پرداخت و سال‏ها به فراگيرى صرف، نحو، لغت، معانى، بيان، بديع، شعر، انشاء، تاريخ و خط مشغول شد و با تمرين و ممارست معلوماتش را به كمال رسانيد. پس از آنكه در ادبيات، منطق و اصول فقه معلومات لازم و ضرورى را كسب كرد، در محضر پدر به تحصيل فقه پرداخت و با عزمى جزم كتاب‏هاى فقهى «نجاة العباد»، «المختصر النافع في الفقه الإمامية» و «شرائع الإسلام» را به‏نحو شايسته‏اى فراگرفت.

سيد علاوه بر اين كتاب‏ها در زمينه‏هاى ادبيات، تاريخ، تفسير، فقه، اصول، منطق، اخلاق، اعتقادات و... با شور و شوق جوشانى به مطالعات دامنه‏دار و عميقى دست زد، استعداد درخشان خويش را پروراند و به دانستنى‏هاى سرشارى نائل آمد. در همين سال‏ها بود كه وى به پيشنهاد پدر و مادر، با دختر عموى خويش پيمان زناشويى بست.

اساتید

در سال 1310ق، به‏همراه مادر، همسر و برادرش رخت سفر به عراق بربست و در پى توصيه پدربزرگش آيت‏الله سيد هادى صدر و ديگر آشنايانش، به‏همراه خانواده‏اش به سامرا رفت. شرف‏الدين پس از گفتگو و تبادل نظر با دايى فرزانه و عالم خود آيت‏الله سيد حسن صدر، تحصيلات فقهى و اصولى خويش را در نزد دو استاد معروف حوزه علميه سامرا، شيخ حسن كربلايى (متوفى 1322ق) و شيخ باقر حيدر (متوفى 1333ق) آغاز كرد. همچنين هر صبح جمعه، وى با شور و رغبت وصف‏ناپذيرى، پاى درس اخلاق حكيم الهى آيت‏الله شيخ فتحعلى سلطان‏آبادى حضور مى‏يافت و دل عطشناكش را از آن سرچمشه عشق حق سيراب مى‏ساخت.

پس از گذشت يك سال و در هنگامى كه مرجع تقليد شيعيان جهان آيت‏الله ميرزاى شيرازى بنا به عللى سامرا را به قصد نجف ترك كرد، شرف‏الدين نيز با ديگر عالمان و مدرسان حوزه عمليه سامرا، راهى نجف، ديار عشق و قبله طالبان علم شد. وى براى تحصيل دوره‏هاى عالى فقه، اصول، حديث، كلام و... سال‏ها پاى درس عالمان و فقيهان بزرگ حوزه علميه نجف، از جمله: 1. آقا رضا اصفهانى (متوفى 1322ق)؛ 2. شيخ محمدطه نجف (متوفى 1323ق)؛ 3. آخوند خراسانى (متوفى 1329ق)؛ 4. شيخ‏الشريعه اصفهانى (متوفى 1303ق)؛ 5. شيخ عبدالله مازندرانى (متوفى 1330ق)؛ 6. سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى (متوفى 1337ق)؛ 7. ميرزا حسين نورى (متوفى 1320ق).

مرجعیت

شرف‏الدين پس از دوازده سال تحصيل، تحقيق و مناظرات علمى و اعتقادى و در نهايت شوق و تلاش و پشتكار ويژه طلبگى، به مرتبه بلند فقاهت و اجتهاد دست يافت و از سوى فقهاى طراز اول نجف، صاحب اجازات و تأييدات اجتهادى شد و در سى و دو سالگى، اجتهاد مطلق او مورد قبول و تأييد همه مجتهدان بزرگ حوزه علميه نجف، كاظمين، كربلا و سامرا قرار گرفت. او در اين مدت، در كنار تحصيلات علمى و فقهى، با جديت تمام به فعاليت‏هاى ادبى و تلاش در جهت تسلط كامل بر رموز بلاغت، صنايع ادبى و شيوه‏هاى سخنورى، نويسندگى و بحث دست زد و در اين فنون نيز ممتاز گشت.

وى در تاريخ نهم ربيع‏الأول سال 1322ق، همراه با خانواده‏اش، نجف اشرف را ترك كرد و از راه دمشق رهسپار جبل عامل شد و در ميان امواج خروشان احساسات و عواطف پاك هم‏وطنانش، به وطن قدم نهاد. ابتدا در «شحور» اقامت كرد و در كنار پدر بزرگوارش به ارشاد مردم و تدريس، تعليم و تربيت نسل جوان همت گماشت. پس از سه سال، به دعوت مردم «صور»، راهى آنجا شد. وى با تأسيس حسينيه صور، آنجا را به مركزى براى برگزارى برنامه‏هاى گوناگون دينى و اجتماعى تبديل كرد.

منادی وحدت

شرف‏الدين، به‏مثابه عالمى آگاه به زمان، روشن‏بين و آشنا به حقايق اصيل مكتب آسمانى اسلام، از روزگار جوانى، از اوضاع نابسامان و آشفته آن روز جوامع اسلامى و اختلافات بيهوده و تأسف‏بار مسلمانان رنج مى‏برد. او نه‏تنها به اصلاح و سازندگى جوامع شيعى مى‏انديشيد، بلكه از آغاز اقدام‏هاى اجتماعى و دينى خود، در انديشه اصلاح و عزت‏بخشى به همه ممالك اسلامى و ايجاد اتحاد و برادرى در بين فرقه‏هاى مختلف مسلمانان بود. وى نيم قرن تمام با همه توان علمى و معنوى‏اش و با قلم، بيان و عمل صادقانه‏اش، در متحد ساختن امت محمد(ص) كوشيد و از هيچ سعى و تلاشى دريغ نورزيد.

نخستين گام بلند و سنگين وى در راه وحدت امت اسلامى، تأليف كتاب گران‏قدر «الفصول المهمة في تأليف الأمة» بود كه در سال 1327ق، در شهر صور به زيور طبع درآمد. از اين تاريخ تا پايان عمر (1377ق)، همواره به دنبال تحقق اين آرمان الهى خويش حركت كرد و به نتايج درخشان و ثمربخشى دست يافت.

در اواخر سال 1329ق، براى ديدار از مصر و آشنايى با علماى دينى، دانشمندان، متفكران و نويسندگان آن ديار و مساعد كردن زمينه ايجاد اتحاد ملت اسلام، راهى آن ديار شد. وى دريافته بود كه بهترين نقطه حركتش دانشگاه «الأزهر»، بزرگ‏ترين مركز علمى و دينى مسلمانان اهل سنت است.

دست تقدير، شرف‏الدين را با مفتى بزرگ و استاد معروف دانشگاه الأزهر، شيخ سليم بشرى مالكى، آشنا كرد. ثمره اين آشنايى علمى و مذهبى، مباحثات و مكاتبات شورانگيز و شگفتى‏زايى بود كه در تاريخ اسلام مى‏تواند در راه اتحاد ملل مسلمان و دست يافتن به حقايق و وقايع تاريخ، سرمشق عالمان و متفكران مسلمان باشد.

بيست و پنج سال بعد از آن واقعه، در سال 1355ق، شرف‏الدين مجموعه مكاتبات خود و شيخ سليم را كه 112 نامه بود، به‏همراه مقدمه‏اى روشنگر، به‏صورت كتابى با نام «المراجعات»، در شهر صيدا به چاپ رساند.

از ويژگى‏هاى اين كتاب، كاربرد واژه‏هاى نو و پرمعنا، جملات كوتاه و آهنگين، تعبيرات بديع و دلنشين و پربار كردن مطالب از اشعار و امثال عرب، افزون بر جنبه‏هاى علمى و استدلالى كتاب است كه اين اثر را در نوع خود بى‏نظير ساخته است.

در مصر، شرف‏الدين ضمن مكاتبه با شيخ سليم بشرى، با ديگر عالمان و دانشوران اهل سنت نيز ملاقات و مباحثات علمى، دينى و فلسفى داشت و بزرگان آنان مانند شيخ محمد نجيب، شيخ محمد سلموطى، شيخ محمد عبده و شيخ عبدالكريم الكتانى ادريسى، با نوشتن اجازات و تأييدات علمى، مقام علمى و فكرى شرف‏الدين را گرامى داشتند و از او تجليل كردند.

مبارزات علامه

در اواخر سال 1330ق، وى پس از انجام رسالت خويش و فتح دل‏هاى مخالفان، از مصر عازم لبنان شد. در آن زمان، مردم لبنان نيز بسان ديگر مردم سرزمين‏هاى اسلامى، خواستار استقلال كشورشان و رهايى از زير سلطه عثمانى‏ها بودند.

براى اولين بار و با تأييد حركت گروه‏هاى استقلال‏طلب، شرف‏الدين وارد ميدان مبارزات سياسى و درگيرى‏هاى اجتماعى شد. در دوران جنگ‏هاى استقلال لبنان، وى در كنار مردم ماند و رهبرى دينى و سياسى و پناه دادن به مردم بى‏پناه جبل عامل را تقبل كرد. او براى شكل دادن به قيام همگانى و هماهنگ كردن حركت‏هاى ضد فرانسوى در سرتاسر كشور، علما و رهبران جبل عامل را براى تشكيل يك كنگره عمومى در شهر «وادى الحجير» - در مرز لبنان و سوريه - فراخواند و در ضمن سخنرانى در اين كنگره، عليه فرانسويان فتواى جهاد داد.

در پى جستجوى فرانسويان براى دستگيرى شرف‏الدين، وى ابتدا به جبل عامل و سپس به دمشق هجرت كرد و در اجتماعات سياسى، علمى و دينى دمشق حضور يافت. چون آوازه علمى و سياسى‏اش آفاق كشورهاى اسلامى را پر كرده بود، هر جا مى‏رفت قدر مى‏ديد و بر صدر مى‏نشست. او علما، دانشمندان، سياستمداران، روشنفكران و مبارزان را راهنمايى مى‏كرد و راه درست مبارزات سياسى را به آنان نشان مى‏داد. فرانسويان كه به شرف‏الدين دست نيافتند، خانه و كتابخانه‏اش را آتش زدند و بسيارى از آثار خطى او را سوزاندند.!

شرف‏الدين علاوه بر فعاليت‏هاى سياسى و اجتماعى در دمشق، به اوضاع تبعيديان مسلمان لبنانى و غير لبنانى رسيدگى مى‏كرد. او و ديگر مبارزان لبنانى، مدتى را در دمشق گذراندند، تا اينكه فرانسويان توطئه‏طلب و تجاوزكار، دامنه تجاوزات خود را گسترش دادند و خاك سوريه را نيز اشغال كردند. شرف‏الدين به‏همراه خانواده‏اش به فلسطين رفت و در شهر «حيفا» سكنى گزيد. چندى بعد در سال 1338ق، با لباس مبدل و براى دومين بار عازم مصر شد. وى علاوه بر حضور در مساجد و محافل علمى، سياسى و ادبى، هر روز با افراد و گروه‏هاى مختلفى ديدار و گفتگو مى‏كرد و اكثر سخنانش در نشريات آن روز مصر به چاپ مى‏رسيد.

در يكى از سخنرانى‏هاى پرشور خود جمله پرمحتوا و عميقى گفت كه حقيقت وحدت اسلامى را بيان مى‏كرد. سيد رشيد رضا، عالم و نويسنده مشهور مصرى كه در آن محفل حضور داشت، آن جمله را با خط درشتى در مجله خود «المنار» چاپ كرد و آن جمله اين بود:

«شيعه و سنى را روز نخست، سياست (و مطامع سياسى)، از هم جدا كرده است و اكنون نيز بايد سياست (و مصالح سياسى اسلام و مسلمانان) آن دو را در كنار هم بنشاند و متحدشان كند».

شرف‏الدين مدتى در مصر ماند، سپس بر آن شد تا در نزديك‏ترين نقطه لبنان حضور يابد و از نزديك براى آزادى كشور و ملتش تلاشى شايسته را به انجام رساند.

وقتى وارد بيروت شد، فرانسويان خواستند مقدمات عزيمت او را به شهر صور زودتر فراهم كنند، ولى شرف‏الدين در بيروت توقف كرد تا براى آزادى ديگر مبارزان و آزادى‏خواهان مهاجر، تبعيدى و متوارى، با حاكمان مذاكره و گفتگو كند. به‏هرتقدير، با آزادى و بازگشت ديگر مبارزان و آزادى‏خواهان موافقت به عمل آمد و شرف‏الدين با خيالى آسوده، آهنگ صور كرد.

روز بازگشت شرف‏الدين به وطن، از ايام به‏يادماندنى تاريخ لبنان است. مردم مبارز و مسلمانى كه حدود يك سال از نعمت حضور عينى رهبر دينى و انقلابى خود محروم بودند، به هنگام بازگشت شكوهمند او، تمام احساسات درونى خويش را با شور و هيجان و تظاهرات و شعر و خطابه اظهار مى‏كردند.

شرف‏الدين مردانه با استيلاى بيگانگان غربى به مخالفت برخاست و تا خروج آخرين عمال آنان از لبنان و به رسميت شناختن استقلال اين كشور در سال 1945م، مبارزه كرد. در دورانى كه او با سلطه فرانسه در لبنان مبارزه مى‏كرد، فلسطين تحت سيطره انگلستان قرار داشت و هنوز مسئله فلسطين به‏صورتى كه بعد از سال 1948م، مطرح شد، درنيامده بود، ولى زمينه آن آماده مى‏شد. در آن دوران، شرف‏الدين مهاجرت يهوديان جهان به خاك فلسطين را براى آينده آن كشور خطرناك مى‏دانست و به همين جهت، همواره خطر يهوديان صهيونيست را براى فلسطين تذكر مى‏داد.

مسافرت‌های علامه

حج سال 1340ق، از باشكوه‏ترين مراسم حج بود كه تاريخ به ياد دارد. حضور شرف‏الدين در اين كنگره عظيم جهانى مسلمانان، جلوه و صفاى ديگرى به آن داده بود. به تقاضاى ملك حسين، نماز جماعت به امامت يك عالم شيعه در مسجد الحرام برگزار مى‏شد.

پس از پايان مراسم حج، شرف‏الدين با هم‏وطنانش و در ميان مشايعت، احترام و اكرام دولت‏مردان عربستان، به جبل عامل عزيمت كرد.

در اواخر سال 1355ق، پا در ركاب سفر نهاد و به عراق رفت. ابتدا وارد بغداد شد و سپس براى زيارت امامان معصوم(ع) عازم نجف، كاظمين، سامرا و كربلا گرديد.

در واپسين روزهاى سال 1355ق، مقارن 1315ش، شرف‏الدين از عراق راهى ايران شد تا مرقد هشتمين پيشواى شيعيان، حضرت ابوالحسن على بن موسى الرضا(ع) را زيارت كند. در تهران عده زيادى از علما، روحانيون و شخصيت‏هاى علمى و دينى از او استقبال كردند. همچنين مردم دين‏دار و عالمان شهر به ديدار و زيارت او شتافتند و به اكرام و احترامش همت گماشتند.

شرف‏الدين از تهران به قم عزيمت كرد تا مرقد پاك حضرت فاطمه معصومه(ع)، دخت والاگهر امام موسى كاظم(ع) را زيارت كند و از نزديك با حوزه علميه و علما و فقهاى قم كه به‏سختى تحت فشار اختناق و استبداد رضاخانى بودند، آشنا شود. پس از اين زيارت و ديدار، رخت سفر به ديار خراسان كشيد و عازم شهر شهادت، مشهد مقدس شد و بوسه به آستان قدس حضرت امام رضا(ع) زد... و به آرزوى ديرين خويش دست يافت. سفر شرف‏الدين به ايران، نزديك به يك ماه طول كشيد و در اوايل سال 1356ق، به وطن خود بازگشت.

سرچشمه هدایت

شرف‏الدين براى مقابله با وضع آشفته و نابسامان فرهنگى و آموزشى در لبنان كه در اثر گسترش و تحكيم سلطه خيانت‏آميز استعمارگران غربى در اين ديار به وجود آمده بود، تصميم به اصلاح دستگاه‏هاى آموزش و پرورش جامعه خود گرفت. وى تصميم گرفت مدرسه‏اى در صور بسازد. در اين كار از تمام كسانى كه امكان كمك مادى داشتند، دعوت به همكارى كرد.

ابتدا در سال 1357ق، مدرسه‏اى ابتدايى براى آموزش و پرورش دانش‏آموزان مسلمان با نام «المدرسة الجعفرية» بنا نهاد. اين مدرسه به‏طور رايگان اداره مى‏شد و علاوه بر تعليم درس‏هاى جديد، از درس‏هاى معارف و اخلاق اسلامى نيز بهره مى‏جست.

شرف‏الدين در مقام يك مصلح دلسوز و آگاه، باشگاه مجلل و زيباى «نادي الإمام الصادق(ع)» را تأسيس كرد تا بدين طريق از شركت جوانان در محافل دشمنان و بدخواهان جلوگيرى كند. علاوه بر آن، مسجدى در نزديكى مدرسه جعفريه و باشگاه امام صادق(ع) ساخت تا دانش‏آموزان و كسانى كه به باشگاه مى‏آيند، فرايض دينى خود را در مسجد انجام دهند. شرف‏الدين خوب مى‏دانست كه دختران امروز، مادران فردايند و در تربيت فرزندان مسلمان نقشى اساسى دارند. با احساس اين نياز و پس از تهيه مقدمات، در سال 1361ق، مدرسه دخترانه «الزهراء» را تأسيس كرد. پس از مدتى، مخالفان سياسى او كه از دست‏نشاندگان فرانسه بودند، با توسل به زور و كمك دولت وابسته لبنان و سربازان دولتى، مدرسه الزهراء را بستند، اما شرف‏الدين بدون هيچ ترس و يأسى، كلاس‏هاى آن سال را در خانه خود برپا كرد و تا آخر ادامه داد و سال بعد، مجددا مدرسه بازگشايى شد و در كنار مدرسه جعفريه، كار خود را آغاز كرد. بعدها دانشكده جعفريه را نيز تأسيس كرد.

شرف‏الدين به اندازه توان مادى خويش همواره در جهت رفع نياز فقرا و مستمندان مى‏كوشيد. خانه‏اش در صور پناهگاه تهيدستان و حاجتمندان بود. وى در ادامه راه اصلاح و سازندگى اجتماعى خويش، مؤسسه خيريه‏اى را به نام «انجمن نيكوكارى و احسان» به همين منظور در سال 1365ق، تأسيس كرد. تأسيس اين مؤسسه از كارهاى بسيار درخشان، كارساز و اساسى شرف‏الدين در سال‏هاى آخر عمرش بود.

اجتهاد در مقابل نص‏

كار علمى و تحقيقى مهم ديگرى كه شرف‏الدين در واپسين سال‏هاى عمرش به انجام آن موفق شد، نوشتن كتاب مشهور و شگفت‏انگيز «النص و الاجتهاد» بود. اين كتاب يكى ديگر از آثار وحدت‏آفرين شرف‏الدين است.

در اين كتاب، وى حدود صد مورد اجتهاد در مقابل نص (اعمال نظر شخصى در مقابل كلام صريح پيامبر) را كه خلفا، حاكمان و برخى از بستگان آنان، در زمان رسول خدا يا بعد از رحلت آن حضرت مرتكب شدند، بر اساس كتاب‏هاى معتبر اهل سنت برمى‏شمارد و در مورد هريك، نظريات علمى، تحقيقى و منتقدانه خود را بيان مى‏كند. نوشتن چنين كتاب ارزشمندى، در ادامه راه اصلاح و سازندگى فرهنگى امت جدش، آخرين كار جاودان و حسن ختام يك عمر تلاش او براى خوشبختى و سعادت و وحدت مسلمانان جهان محسوب مى‏شود.

وفات

شرف‏الدين هيچ‏گاه ناتوانى‏هاى جسمى و بيمارى‏هاى مربوط به دوران سال‏خوردگى را بهانه قرار نداد و شانه از زير بار مسئوليت‏‌هاى شرعى و اجتماعى خالى نكرد. هنگامى كه در بيمارستان بيروت بسترى بود، هر روز مردم بسيارى از اقشار مختلف و از همه شهرهاى لبنان، براى عيادتش مى‏آمدند.

روزها در بيم و اميد و اضطراب مى‏گذشت تا اينكه در صبح روز دوشنه 8 جمادى‏الثانى سال 1377ق، آن شعله فروزان و آن چشم هميشه بيدار، پس از 87 سال درخشش خيره‏ كننده خاموش شد.

خبر درگذشت شرف‏‌الدين در دنياى اسلام، انعكاس غم‏انگيزى داشت و مردم صور براى هميشه در حسرت ديدن دوباره آن چهره درخشان الهى و اميد دل‏ها، سوختند.

سرانجام دو روز پس از وفات و تشييع مجلل و چشمگير در بيروت، بغداد، كاظمين و نجف، پيكر پاك شرف‏الدين در سمت جنوبى صحن امام على(ع) و مجاور آرامگاه استادش، فقيه بزرگ سيد محمدكاظم يزدى به خاك سپرده شد.

آثار

1. الفصول المهمة؛ 2. الكلمة الغراء في تفضيل الزهراء؛ 3. المراجعات؛ 4. النص و الاجتهاد؛ 5. أبوهريرة؛ 6. المجالس الفاخرة في ماتم العترة الطاهرة؛ 7. فلسفة الميثاق و الولاية؛ 8. أجوبة مسائل جارالله؛ 9. مسائل فقهية؛ 10. كلمة حول الرؤية؛ 11. إلى المجمع العلمي العربي بدمشق؛ 12. ثبت الأثبات في سلسله الرواة؛ 13. مؤلفوا الشيعة في صدر الإسلام؛ 14. زينب الكبرى؛ 15. بغية الراغبين في أحوال آل شرف‏الدين.

منابع مقاله:

گلشن ابرار، تهيه و تدوين: جمعى از پژوهشگران حوزه علميه قم، زير نظر: پژوهشكده باقرالعلوم وابسته به سازمان تبليغات اسلامى، قم، نشر معروف، ج 2، ص 654، چاپ اول، تابستان 1379.