اردبیلی، محمد بن علی
«محمد بن على اردبيلى» رجال‌شناس شهير امامى، در سال 1101ق ديده به جهان گشود.
| نام | اردبیلی، محمد بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اردبیلی غ‍روی ح‍ائ‍ری، محمد بن علی
ح‍ائ‍ری، محمد علی غ‍روی ح‍ائ‍ری، محمد بن علی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1101 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE8961AUTHORCODE |
درباره زندگى و فعاليت‌هاى علمى وى آگاهى‌هاى اندكى موجود است و همان نيز بيشتر بر اساس اطلاعاتى است كه در اجازه علامه مجلسى به وى آمده و يا در مطالبى است كه توسط آقا رضى قزوينى بر ظهر نسخه «جامع الرواة» مندرج است.
وى اهل اردبيل بود ولى خود در نجف و كربلا اقامت داشت. مهمترين استاد وى، جعفر بن عبدالله بن ابراهيم كمره‌اى است كه به گفته خود او، بر حديث، تفسير، فقه و اصول، كلام و حكمت آگاه بوده و اردبيلى در تمامى اين علوم، از او بهره برده است.
از ديگر استادان وى، محمد على بن احمد بن حسين استرآبادى را مى‌توان نام برد. علامه مجلسى نيز از مشايخ اوست و در اجازه‌اى كه در 17 ذيقعده 1098 به وى داده، از او با عنوان «المولى الفاضل الكامل الصالح» ياد كرده است. از اين‌رو مى‌توان گفت كه وى در آن زمان، داراى مدارج بلند علمى بوده است.
اين كه او در چه تاريخى به اصفهان آمده است، مشخص نيست. تنها مى‌توان گفت كه به هنگام صدور اجازه مجلسى، نمى‌بايست سنش از 40 سال كمتر بوده باشد. به روايت آقا رضى قزوينى، او در كربلا درگذشته است.
اهميت وى به سبب تأليف کتاب «جامع الرواة» در موضوع رجال اماميه است. وى در مقدمه کتاب خود، كوشيده است كه احوال راويان را بر اساس شناخت طبقه روايى هر يك از آنان بررسى كند، زيرا به سبب ناشناخته بودن گروهى از راويان حديث، شمارى از احاديث، غير قابل اعتماد مى‌نمودند.
وى براى برطرف كردن ناآگاهى‌هاى علما از احوال راويان و نيز تبيين نام‌هاى مشترك ميان آنان، كتب اربعه حديثى شيعه و نيز «الفهرست» شيخ طوسى و «الفهرست» منتجب الدين و همچنين دو مشيخه صدوق و طوسى را مورد بررسى قرار داده است.
در واقع اثر او، همچون شرحى بر کتاب تلخيص المقال استرابادى، همراه با اضافاتى از کتاب‌هاى ديگر، به ويژه الفهرست منتجب الدين است. همچنين وى در اين کتاب، به ذكر برخى علماى متأخر شيعه پرداخته است. به هر حال، کتاب او، در تشخيص مشتركات، كارآيى بسيار دارد. جالب اين است كه او در اين اثر، به اختلاف نسخه‌هاى کتاب‌هاى حديث در ذكر نام راويان توجه داشته و آن‌ها را بررسى كرده است.
تاريخچه تأليفات رجال‌شناسى نشان مى‌دهد كه پس از عصر شيخ طوسى و نجاشى، کتاب‌هاى «معالم العلماء» و «خلاصة الاقوال» علامه حلى كمك اندكى به علم رجال امامى كردند و از آن پس، گرچه «رجال كبير» استرابادى «منهج المقال» و نيز «نقد الرجال» تفرشى نوشته شد، اما هيچ كدام به اندازه اثر اردبيلى، مرجع فقها نبودند.
اردبيلى، تأليف کتاب خود را در 19 ربيع الاول 1100 به پايان رسانيد. او اين اثر را در مدت 25 سال تأليف كرده بود و آنگاه كه تأليف آن به پايان رسيد، شاه سليمان صفوى دستور داد تا نسخه‌اى بر اساس اصل مؤلف براى وى استنساخ شود و بعد از آنكه كاتب تصميم به استنساخ كرد، اردبيلى جماعتى از علماى آن دوره را به حجره خود در مدرسه مباركيه دعوت كرد و به انشاى آنان، خطبه کتاب را برنوشت. اينان شامل: علامه مجلسى، آقا جمال خوانسارى، سيد علاء الدين گلستانه، ميرزا محمد رحيم عقيلى و چند تن ديگر بودند.
اردبيلى کتاب ديگرى نيز در رجال با عنوان «تصحيح الاسانيد» نوشته بود كه خلاصه‌اى از آن را در انتهاى کتاب جامع الرواة خود آورده است. اين کتاب درباره طرق شيخ طوسى به اصحاب اصول و مصنفات است كه بر اساس مشيخه و الفهرست وى و نيز اسانيد «تهذيب الاحكام» و «الاستبصار» گردآورى شده است.
منبع مقاله
دائرة المعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1377، ج7، ص 483-484(با اندكى تصرف).
وابسته‌ها
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد]]