اخسیکتی، احمد بن محمد
«ابورشاد، احمد بن محمد بن قاسم بن خديو اَخْسيكَتى»، ملقب به ذوالفضائل، در حدود سال 460ق، در اخسيكت، يكى از شهرهاى ماوراءالنهر، ديده به جهان گشود.
| نام | اخسیکتی، احمد بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اخسیکتی، ذو ال‍ف‍ض‍ای‍ل
اخ‍ش‍ی‍ک‍ث‍ی، احمد بن محمد ذو ال‍ف‍ض‍ائ‍ل، احمد بن محمد ابن خدیو اخسیکتی، احمد بن محمد اخسیکتی، ابورشاد احمد بن محمد |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 528 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | دیوان اثیرالدین اخسیکتی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE696AUTHORCODE |
او محدث و اديب بوده و ابن قطلوبغا وى را در شمار حنفيان آورده است.
وى از ابوالقاسم، محمود بن محمد صوفى حديث آموخت، سپس به مرو رفت و نزد ابوالمظفر، منصور، نياى عبدالكريم سمعانى، به كار حديث ادامه داد و چون بر زبان، نظم و نثر عرب احاطه داشت، در اين شهر با بزرگان ادب به مناظره و مشاعره مى‌پرداخت.
وى و برادرش محمد، ملقب به ذوالمناقب كه در دوره تحصيل در اخسيكت و سفر به مرو همراه او بود، هر دو، در ميان اديبان مرو به چيرگى شهره بودند.
سمعانى، مى‌گويد: «بيشتر فضلاى خراسان نزد وى ادب مى‌آموختند، اما از شاگردانش، كسى را جز خود سمعانى نمى‌شناسيم».
وى در مرو به کتابت در ديوان حكومت اشتغال داشت و در همان شهر درگذشت. بيشتر منابع، تاريخ وفات او را 428ق، نوشته‌اند، به‌جز سيوطى كه تاريخ 526ق و سمعانى، در «الأنساب» كه 530ق، را ياد كرده‌اند.
همه آنچه از اخسيكتى در دست است، ابياتى بيش نيست؛ چند بيتى درباره سمعانى سروده و به خود او داده است و دو پاره شعر كه يكى را ياقوت از روى ديوان شعر او بازگو كرده است. اين شعر، پاسخى است به دو بيت از ابوالعلاى معرى كه در آن مردم دنيا را از دو گروه بيرون نمى‌داند: عاقل بى‌دين و دين‌دار بى‌عقل. وى در پاسخ، دين‌دار را به‌هرحال، رستگار و بى‌دين را گمراه مى‌داند و ابوالعلا را سرگردان در اين وادى.
منابع، مجموعاً چهار اثر به وى نسبت داده‌اند كه هيچ‌كدام بر جاى نمانده است كه عبارتند از:
1. ديوان شعر؛
2. زوائد في شرح سقط الزند ابوالعلاى معرى؛
3. کتابى در تاريخ ياقوت كه به تاريخ ابى رشاد نيز معروف بوده است؛
4. کتاب في قولهم كذب عليك كذا ياقوت.
منابع مقاله
دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 7، ص 185، نوشته محمدجواد انوارى.