امالی شيخ صدوق
| نام کتاب | أمالی شیخ صدوق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن‌بابویه، محمد بن علی (نويسنده)
کمره‌ای، محمدباقر (مترجم) |
| زبان | عربی
فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 4ق. |
| ناشر | کتابچی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1376 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 2560 |
معرفى اجمالى
«امالى شيخ صدوق»، اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، از جمله كتبى است كه حاوى روايات و مباحث شيوا و شيرين در عرصه‌هاى مختلف اخلاقى، نقل فضايل اهل بيت(ع)، مسائل تاريخى، اجتماعى و... مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 368ق، نوشته شده است.
روايات كتاب، توسط آيت‌الله محمدباقر كمره‌اى، به فارسى، ترجمه شده است.
ساختار
كتاب با مقدمه آيت‌الله محمدباقر كمره‌اى به زبان فارسى آغاز شده و مطالب، شامل 97 مجلس مى‌باشد كه هركدام از مجالس، موضوعات مختلفى در زمينه‌هاى گوناگون از جمله آداب، سنن و... را در بر داشته و در واقع، گنجينه‌اى از معارف دينى، اصول اعتقادى، دستورات اخلاقى و مباحث شيرين و متنوع مذهبى است.
نويسنده، اخبار كتاب را از روات فريقين (شيعه و اهل سنت) نقل نموده است. در كنار هركدام از مجالس، روز املاى آن نيز ذكر شده است؛ مثلا مجلس اول، در روز جمعه 18 ماه رجب سال 367 املا شده است كه اين امر نشان از دقت در ضبط و نگارش مباحث و توجه شيخ صدوق به مناسبت‌ها دارد.
بخشى از كتاب در مشهدالرضا و بخشى ديگر در رى نگاشته شده است و در مجموع شامل مباحثى است كه از 18 ماه رجب 367ق، تا پنج‌شنبه، 11 روز مانده از شعبان 368ق، (احتمالا 19 شعبان) بيان شده است.
گزارش محتوا
قبل از مقدمه، زندگى‌نامه آيت‌الله محمدباقر كمره‌اى آمده است.
مترجم در مقدمه، به توضيح «مقامه‌نويسى» و «امالى» پرداخته است. «مقامه‌نويسى»، يكى از فنون ادبى مهم اسلامى است كه از قرن سوم اسلامى، مورد نظر اديبان و نويسندگان بوده و آنچه در اين زمينه به‌جا مانده، «مقامات بديع الزمان همدانى» و «مقامات حريرى» است. پس از شيوع فن مقامات، در محافل ادبى، از اواخر قرن سوم اسلامى، شيوه ديگرى ميان دانشمندان اسلامى ظهور كرد كه فن «امالى‌نويسى» ناميده شد. امالى، جمع املاء است و بدين‌گونه بود كه استاد در مجلسى سخن مى‌گفت و شاگردان، سخنان او را نوشته و جمع‌آورى كرده و به‌صورت كتاب، درمى‌آوردند (مقدمه، ص ه).
اخبارى كه شيخ صدوق در اين اثر آورده است، از اساتيد روات فريقين (شيعه و سنى) اخذ شده و موضوعات مختلفى در اين كتاب مورد بحث است كه اكثر آن‌ها، جنبه اخلاقى، تاريخى و نقل فضايل اهل بيت(ع) را دارد و چون اخبار اخلاقى از ملاحظه متن آن به حكم عقل سليم تأييد مى‌شود و اخبار فضايل خاندان پيامبر(ص) از زبان مخالفان، مقرون به قرينه قطعيه است، لذا نويسنده به عدالت روات آن‌ها نظرى نداشته و در اين موضوع، اخبار بسيارى از راويان مخالف مذهب، نقل كرده است (همان، ص و).
اما بايد توجه داشت كه در ضمن اخبار اين كتاب، مضامين به‌ظاهر ضعيف و مورد اعتراضى وجود دارد كه نقطه ضعف آن‌ها از ملاحظات زير، منظور مى‌شود:
1. اخبارى راجع به ثواب‌هاى دور از فكر معمولى نسبت به اعمال مستحب و عبادات، مانند اخبار فضيلت روزه هر روز از ماه شعبان يا رجب كه به نظر بعيد و اغراق‌آميز مى‌آيد (همان، ص ز)؛
2. اخبارى راجع به اوضاع محشر، قيامت، معراج و عذاب دوزخيان كه گنجايش تصور بشر معمولى را ندارد؛ مانند تعبير به اينكه دندان كافر در قيامت، همچون كوه احد است (همان)؛
3. اخبارى كه راجع به تطبيق آيات بعضى از سوره‌هاى قرآن به موارد معين و اعتبار شأن نزول‌هاى مخصوصى است كه با تاريخ نزول آيات، تطبيق نمى‌كند؛ مثل تطبيق آيات «و النجم» بر نجمى كه در دوران بيمارى وفات پيامبر(ص)، براى تعيين حضرت على(ع) به خلافت، در خانه آن حضرت فرود آمده، درحالى‌كه اين سوره، از نظر نزول، مكى ضبط شده است (همان).
در جواب اين اعتراضات، از دو منظر بايد نگريست:
1. در اخبار معصومين(ع)، هم اخبار محكم هست و هم اخبار متشابه و اين‌گونه اخبار، به‌طور كلى متشابه بوده و درك مقاصد تفصيلى آن‌ها منظور است (همان).
2. از نظر دقت در ضبط حديث و اثبات نسبت به مصنف (همان).
يكى از برجسته‌ترين بخش‌هاى كتاب، مجالس مربوط به محرم‌الحرام و بيان حالات و اخبار شهادت سيدالشهدا(ع) است.
در مجلس سى‌ام و سى و يكم كه اوج مباحث مربوط به ماه محرم است و شامل روزهاى نهم و دهم ماه محرم مى‌باشد، مرحوم شيخ صدوق به مقتل‌خوانى و بيان مصائب و حوادث اين دو روز پرداخته است (متن كتاب، ص 139 - 168).
مجلس شصت و ششم، شامل بخشى از امالى الرسول(ص) مى‌باشد؛ يعنى نخستين و معتبرترين امالى كه پيامبر(ص) املاء كرده و اميرالمؤمنين على(ع) با خط خود نوشته كه شامل بسيارى از آداب و سنن و احكام حلال و حرام مى‌باشد. شيخ صدوق در اسناد اين احاديث، آن را به امام ششم(ع) مى‌رساند (همان، ص 422 - 433).
مجلس نود و سوم، شرح جامعى از مذهب تشيع، عقايد و جهان‌بينى آن، احكام و برنامه‌هاى عملى آن مانند مسائل زكات، خمس، حج و مناسك آن، وصيت، ارث، ازدواج، دستورات اخلاقى و معاشرتى، مسائل حكومتى و سياسى تشيع و خلاصه‌اى از همه ابعاد مذهب تشيع است (همان، ص 639 - 654).
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.
ترجمه روايات در پاورقى آمده است.
مترجم سعى نموده است ضمن رعايت اصل امانت در ترجمه (كه اين، گاه منجر به ترجمه تحت‌اللفظى شده است)، متنى سليس، روان و ادبى، ارائه نمايد و در بيشتر مواقع هم موفق بوده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (نويسنده)
کمره‌ای، محمدباقر (مترجم)