الفوائد الطوسية
الفوائد الطوسية تألیف محمد بن حسن بن على حر عاملى (م 1104 ق)
| نام کتاب | الفواید الطوسیه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | لاجوردی، مهدی (تصحيح و تعليق)
حر عاملی، محمد بن حسن (نويسنده) درودی، محمد (تصحيح و تعليق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 135 /ح4ف9 1300 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 11ق.
اسلام - مسایل متفرقه |
| ناشر | المطبعة العلمية |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1403 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2793AUTOMATIONCODE |
موضوع
اين كتاب مجموعه‌اى از پاسخ‌ها به سؤالات گوناگونى از علوم حديثى،فقهى، اصول فقه، كلامى، رجالى و حتى منطق مى‌باشد كه در شهر طوس بعضى از علماء و دانشمندان از مؤلف سؤال كرده‌اند.
وى اين مباحث را در 102 فائدة بيان نموده است كه بيشتر آنان در ارتباط با شرح احاديث مى‌باشد.
وى در مقدمه كتاب دربارۀ مطالب مطرح شده در آن مى‌نويسد:
هذه فوائد في حل بعض الاحاديث المشكلة و فرائد في تحقيق بعض المسائل المعضلة الّتي كان يسألنى فى طوس عنها بعض اهل العلم و الكمال فاكتب لهم فى شرحها ما يقتضيه الحال و يحظر بالبال.
وى علاوه بر اين كتاب داراى آثار فقهى ارزشمند ديگرى همچون بداية الهداية في الواجبات و المحرمات المنصوصة، تقليد الميت، رسالة في حرمة شرب التتن، الرسالة الرضاعيّة، رسالة في القصر نيز مى‌باشد(ذ/ج 59/3)(ج 393/4)،(ج 11،174،193) همانطور كه در اين كتاب مشخص است وى به مباحث حديثى توجه خاصى داشته است و تبحر وى در مباحث حديثى موجب شده كه آثار ارزشمند حديثى تأليف نمايد كه مهمترين آنان تفصيل وسائل الشيعة الى تحصيل مسائل الشريعة است كه به اختصار وسائل الشيعة گفته مى‌شود تا جايى كه وى به نام صاحب الوسائل مشهور شده است.(ذ352/4/)
وى كتاب ديگرى نيز به نام الفوائد الطوسيّة دارد كه در بردارنده 12 فائده است كه صاحب الذريعة درج 348/16 به آن اشاره نموده است و آن را در كتابخانه شيخ الشريعة اصفهانى ديده است.وى در آثار بعدى خود نظير الفصول المهمة(صفحه 628) و امل الآمل(ج 283/2،284)به مطالب اين كتاب استناد نموده است.
از بين 102 فائدة در حدود 16 فائده مربوط به مباحث فقهى نظير قضاء، طهارة، حج، نذر، نماز جماعت غناء، تقليد ميت و غير آن است و در حدود 12 فائده نيز در مباحثى نظير حجّية خبر واحد، اجماع،قياس، اصالة الاباحة، براءة اصليّة و استصحاب است.حتى دو فائده 39 و 40 مربوط به مباحث علم منطق مى‌باشد.
اگر چه اين فوائد در يك كتاب گردآورى شده است اما بعضى از آنها را مى‌توان به عنوان يك مقاله يا كتاب مختصر به حساب آورد.مؤلف در امل الآمل ج 145/1 مى‌نويسد:و فى كتاب الفوائد الطوسيّة ايضا رسائل متعددة طويلة نحو عشرة يحسن افراد كل واحدة منها.
گفتار بزرگان
مؤلف در مقدمه كتاب مى‌نويسد: فقد جمعت من الفوائد ما لا يجمعه شىء من مصنفات و من تأملها وجد فيها من النكت و التحقيقات و التدقيقات و جواب الشبهات و توجيه المتشابهات ما لا يوجد فى شىء من المؤلفات
همچنين در أمل الآمل ج 145/1 مى‌نويسد:و في كتاب الفوائد الطوسيّة ايضا رسائل متعددة طويلة نحو عشرة يحسن افراد كل واحدة منها
آقا بزرگ تهرانى در ج 347/16 مى‌نويسد:و هو في مطالب جليلة متفرقة، و حل بعض الاحاديث المشكلة و فيه نحو عشرة رسائل يحسن افراد كل منها
اعيان الشيعة ج 168/9:الفوائد الطوسيّة خرج منه مجلد يشتمل على مائة فائدة فى مطالب متفرقه.و در صفحه 169 مى‌نويسد:و في كتاب الفوائد الطوسيّة ايضا وسائل متعددة طويلة
نحو عشر يحسن افراد كل واحدة منها
آیت‌الله مرعشى نجفى در كتاب سجل البلال:كتاب فوائد الطوسيّة و مطالب متنوعة فى فنون العلم و هو حسن جدا.
تاريخ تأليف
آنچنانكه در الذريعة جلد 10،صفحه 217 آمده است اين كتاب قبل از سال 1090ق تأليف شده است.و در ج 347/16 به نسخه‌اى به خط محمد باقر بن محمد مهدى مشهدى مربوط به سال 1090ق اشاره شده است.
نسخه‌ها
در الذريعة 347/16 به نسخه‌هايى از كتابخانه شيخ على بن محمد رضا آل كاشف الغطاء در نجف، نسخه سيد محمد رضا تبريزى مربوط به سال 1121 ق، نسخه ميرزا محمد على اردوبادى مربوط به سال 1090ق به خط محمد باقر بن محمد مهدى مشهدى اشاره شده است.
در چاپ كتاب موجود از دو نسخه استفاده شده است.نسخه اول متعلّق به كتابخانه آیت‌الله مرعشى، مربوط به سال 1128ق است و نسخه دوم متعلّق به كتابخانه سيد مهدى لاجوردى حسينى
مربوط به سال 1110ق است.
تاريخ انتشار
كتاب موجود در سال 1403ق در چاپخانه علميه قم به چاپ رسيده است و محقق و مصحح آن سيد مهدى لاجوردى بوده كه با همكارى شيخ محمد درودى منابع روايى و آيات قرآن كريم آن استخراج شده است.
تقسيم بندى مطالب
همانطور كه گفته شد مباحث كتاب از علوم گوناگونى مثل رجال،فقه، اصول فقه، تفسير، ادبيات عربى، احاديث و منطق تشكيل شده كه در 102 فائده ذكر شده‌اند كه عبارتند از:
رجال: فائده‌هاى 1،42،52،72،73
اصول فقه فائده‌هاى 3،6،49،54،63،74،75،79،83،91،92،96
فقه فائده‌هاى 5،11،16،17،18،27،28،41،51،58،60،65،70،76،77،89،
احاديث و روايات فائده‌هاى 8،19،21،22،25،26،29،30،31،33،43،46،50،57،59،61،64،67
عقايد فايده‌هاى 2،4،12،13،20،32،34،36،37،38،44،45،47،54،56،62،71
تفسير فايده‌هاى 14،23،24،35،48،66،68،69،102
منطق فايده‌هاى 39،40
ادبيات عربى فايده‌هاى 7،9،10،53