توشيح الديباج و حلية الإبتهاج
| نام کتاب | توشیح الدیباج و حلیة الإبتهاج |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الدیباج المذهب فی علماء المذهب. مستدرک |
| پدیدآورندگان | قرافی، محمد بن یحیی (نويسنده)
عمر، علی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 54/6 /الف2 د901 |
| موضوع | اسلام - سرگذشت نامه
مالکیه - سرگذشت نامه |
| ناشر | مکتبة الثقافة الدينية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1425 هـ.ق یا 2004 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11657AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
توشيح الديباج و حلية الابتهاج، تأليف محمد بن يحيى قرافى مصرى مشهور به بدرالدين قرافى (متوفى 1009/1008ق)، ذيلى است بر «الديباج المذهب» ابن فرحون اندلسى (متوفى 799ق) و مشتمل بر شرح احوال علماى مذهب مالكى از اواخر سده 8ق تا زمان مؤلف[۱]
نويسنده، كتاب را به درخواست برادران مالكى خود نوشته است[۲]اين اثر با مقدمه و تحقيق على عمر منتشر شده است.
ساختار
«توشيح الديباج» با مقدمه محقق على عمر در ذكر شرح حال نويسنده و پس از آن مقدمه نويسنده، آغاز شده است. متن اثر، مشتمل بر ذكر شرح حال 329 تن از اعلام مذهب مالكى است كه 299 تن از آنها بر اساس اسم به ترتيب حروف الفبا و باقى موارد به ترتيب كنيه ذكر شده‌اند.
اگر عالم مالكى به نامى معروف بوده، پيش از اسمش آن نام آمده و پس از آن نام كاملش ذكر شده است. البته به جهت سهولت دستيابى خواننده به شخصيت مورد نظرش در انتهاى اثر، فهرست مترجمين به ترتيب حروف الفبا ذكر شده است. نويسنده به نقل مطالب ديگران بسنده نكرده و آرا و نظرات خود را نيز با لفظ «قلت» بيان كرده است.
گزارش محتوا
«الديباج المذهب في معرفة أعيان علماء المذهب»، در طبقات مالكيّه و يكى از مشهورترين تأليفات ابن فرحون است و مؤلف در آن از 630 تن از فقيهان و راويان و مؤلفان مالكى ياد كرده است؛ ولى بيشتر به نقل سخن گذشتگان پرداخته و تنها آن قسمت از اين تأليف حائز اهميت است كه در آن از معاصران خود سخن گفته است[۳]ابن فرحون ماده اصلى كتابش را از آثار مختلف اندلسى، غربى و شرقى گرفته است. وى اعلام فقه مالكى در اقطار عالم را در طول شش قرن ذكر كرده است[۴]ضرورت گردآورى اعلام اين مذهب فقهى پس از عصر ابن فرحون، برخى را به نگارش ذيل‌ها و تكمله‌هايى بر كتاب الديباج ابن فرحون واداشت. فقيه مالكى معاصر او شيخ احمد بابا سودانى (تنبكتى) ساكن مراكش (1036ق1626/م) نيز در اين موضوع دو كتاب «نيل الابتهاج بتطريز الديباج» و «كفاية المحتاج لمعرفة من ليس في الديباج» را تأليف نمود[۵]بدرالدين قرافى نيز با نگارش «توشيح الديباج و حلية الابتهاج» عمل ابن فرحون را تكميل نمود. قرافى در مقدمه‌اش به برخى از منابع مانند مشيخه ابن مرزوق و طبقات النحاة سيوطى اشاره كرده است[۶]نويسنده در مقدمه در ذكر دليل نام‌گذارى كتاب چنين نوشته كه چون مؤلف نام كتاب را «الديباج» نهاده بود، شايسته بود اين ذيل را «توشيح الديباج» نام نهم[۷]واژه «توشيح» به معنى حمايل بستن و مجازاً به معنى زيور بستن است[۸]
درهرحال كتاب حاوى اغلاط و اشتباهاتى است كه محقق كتاب برخى را رفع نموده، برخى را تذكر داده و برخى هم از چشمش پنهان مانده كه در ادامه به تعدادى از آنها اشاره مى‌شود:
- قرافى، شرح حال احمد بن عمر مزجلدى شاگرد ابن غازى و گروهى از اساتيدش را ذكر كرده كه يوسف اغصاوى جزء آنهاست. وى منسوب به قبيله غصاوه يا غزاوه است كه تاكنون معروف هستند. در متن كتاب «يوسف اعضاوى» ذكر شده كه صحيح نيست و در كتاب «نيل الابتهاج» سودانى صحيح آن ذكر شده است[۹]در نسخه مصحح مورد استفاده زمامه نيز به اين اشتباه در پاورقى اشاره شده است، اما اين اشتباه از چشم على عمر مصحح كتاب پوشيده مانده است[۱۰]
- نويسنده همچنين شرح حال عبدالله بن عبدالواحد ورياجلى را در شماره 93 كتاب آورده است. شيخ احمد بابا سودانى نيز در نيل الابتهاج نام او را ذكر كرده است. در نسخه مورد استفاده عبدالقادر زمامه «وزياحاى» آمده و در پاورقى آن نسخه، صحيح آن ذكر شده، اما على عمر صحيح آن را در متن ذكر كرده و در پاورقى به اشتباه اصل (وزياحى) اشاره كرده است. اين اشتباه ممكن است از جانب نويسنده يا ناسخ صورت گرفته باشد[۱۱]
- از ديگر مواردى كه از چشم مصحح كتاب مخفى مانده، در رابطه با المكودى نحوى و شارح الفيه ابن مالك است كه در شماره 100 آمده است. «كنيه» اين شخصيت «ابوزياد» ذكر شده است. اين كنيه در ديگر مصادر معروف نيست، بلكه به «ابوزيد» معروف است و شايسته بود كه در پاورقى به اين نكته اشاره مى‌شد[۱۲]
وضعيت كتاب
فهرست اعلام، شهرها و مكان‌ها و منابع تحقيق در انتهاى اثر ذكر شده است. آدرس منابع و اختلاف نسخه‌ها نيز در پاورقى‌هاى كتاب آمده است.
پانويس
- ↑ حاج منوچهرى، فرامرز، ص552
- ↑ ر.ك: مقدمه مؤلف، ص13
- ↑ ر.ك: سلماسى، مهدى، ص396
- ↑ زمامه، عبدالقادر، ص564
- ↑ ر.ك: همان، ص565
- ↑ مقدمه مؤلف، ص15-14
- ↑ ر.ك: همان، ص15
- ↑ دادبه، اصغر؛ آشورى، هنگامه، ص370
- ↑ زمامه، عبدالقادر، ص565
- ↑ ر.ك: متن كتاب، ص256، شماره 295؛ زمامه، عبدالقادر، ص565
- ↑ ر.ك: متن كتاب، ص93، پاورقى 93؛ زمامه، عبدالقادر، ص566
- ↑ ر.ك: متن كتاب، ص97؛ زمامه، عبدالقادر، ص566
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. عبدالقادر زمامه، «توشيح الديباج للقرافي»، مجله: عالم الكتب، المجلد الخامس، محرم 1405، العدد، ص564 تا 566، به آدرس اينترنتى:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/427105.
3. سلماسى، مهدى، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 4، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، چاپ دوم، 1377.
4. حاج منوچهرى، فرامرز، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 11، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، چاپ اول، 1381.
5. دادبه، اصغر؛ آشورى، هنگامه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 16، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، چاپ اول، 1387.
پیوندها
مطالعه کتاب توشیح الدیباج و حلیة الإبتهاج در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور