جامع الأحاديث
| نام کتاب | جامع الاحادیث |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الاعمال المانعه من الجنه
العروس الغایات المسلسات نوادر الاثر فی علی خیر البشر العروس؛ الغایات؛ المسلسلات؛ الاعمال المانعه من الجنه؛ نوادر الاثر فی علی خیر البشر جامع الاحادیث النبویه |
| پدیدآورندگان | ابن رازی، جعفر بن احمد (نويسنده)
حسینی نیشابوری، محمد (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 129 /الف2ج2 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 4ق. |
| ناشر | آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1387 هـ.ش یا 1429 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE17927AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«جامع الأحاديث و يليه العروس، الغايات، المسلسلات، الأعمال المانعة من الجنة، نوادر الأثر في علي خير البشر»، تأليف شيخ جعفر بن احمد قمى، معروف به «ابن رازى»، از جمله آثار قرن چهارم هجرى قمرى است. در اين اثر شش كتاب و تعدادى از روايات منقول از دو كتاب ديگر نويسنده گردآورى شده است. كتاب با مقدمه تحقيقى و تصحيح آقاى سيد محمد حسينى نيشابورى منتشر شده است.
ساختار
اين اثر، مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن كتاب است. در ابتداى كتاب آمده است: «از من درخواست كردى كه هر آنچه را از الفاظ رسول‌الله(ص) در مجلس درس از من شنيدى، به ترتيب حروف معجم براى تو جمع‌آورى كنم؛ من هم اجابت كردم...» و سپس حدود 600 روايت را مى‌آورد؛ به اين ترتيب كه اول هر باب سلسله سند اولين را ذكر كرده، سپس حديث را نقل مى‌كند و همه احاديث با سند به حضرت رسول(ص) مى‌رسد.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، شرح حال، اساتيد و شاگردان ابن رازى و سپس آثار مؤلف و شيوه تأليف و تحقيق اثر بيان شده است.
سيد بن طاووس، از «الفهرست» كراجكى نقل كرده كه شيخ ابومحمد جعفر قمى، كتاب داشته است، ولى متأسفانه از آن همه كتاب، جز شش كتاب چيزى به دست ما نرسيده است كه به‌طور خلاصه گزارش مى‌شود:
1. جامع الأحاديث: در آن، 1000 روايت از پيغمبر، به ترتيب حروف الفبا، جمع شده كه مسند هستند؛ شبيه «جامع الصغير» سيوطى. آقابزرگ هم در «الذريعة» همان جملات بالا را عنوان كرده، اما به نظر مى‌رسد كه مؤلف محترم در آن، نزديك به 600 روايت گردآورى كرده است و شايد علت اينكه علماى مذكور، 1000 روايت را نسبت داده‌اند، اين بوده كه گمان كرده‌اند اين كتاب، تمام جعفريات را در بر دارد[۱]
اكثر روايات اين كتاب در «بحار الأنوار» آمده، ولى اشاره به «جامع الأحاديث» نشده است. آنچه كه مسلم است علامه مجلسى به نسخه‌اى از اين كتاب دست يافته بوده و لكن مصنف آن را نمى‌شناخته؛ لذا وقتى احاديث را ذكر مى‌كند، گاهى به «الإمامة و التبصرة من الحيرة» (كه منسوب به على بن حسين، پدر شيخ صدوق است) ارجاع مى‌دهد و گاهى به اصلى از اصولِ قدما كه معاصر على بن حسين باشد.
آنچه كه براى ما واضح است اين است كه اخبارى كه علامه مجلسى در «بحار الأنوار» و محدث نورى در «مستدرك» به‌واسطه بحار تحت عنوان «امامة و تبصرة» آورده‌اند، هفت روايت آن از كتاب «امامة و تبصرة» على بن حسين و بقيه روايات از جامع الأحاديث نبوى جعفر بن احمد رازى است[۲]
2. العروس: در آن از فضايل و آداب روز جمعه سخن رفته است. اين اثر، ازآن‌رو عروس ناميده شده كه در نخستين حديث آن[۳] كلمه عروس به كار رفته است[۴]
شيخ عباس مى‌گويد: العروس، كتاب كوچك شريفى است كه من به خط خودم استنساخ كرده‌ام و قصدم آن است كه تمام آن را در كتاب خودم «صحائف النور في عمل الأيام و الأسابيع و الشهور» در باب متعلق به هفته وارد كنم[۵]
خوانسارى در «روضات الجنات» و شيخ عباس در «سفينة البحار» و سيد حسن صدر در «تأسيس الشيعة» از آن نام برده‌اند و اكثر احاديث آن را مجلسى در بحار و محدث نورى در مستدرك نوشته‌اند.
مؤلف در ابتداى كتاب نوشته است: سؤال كرده‌اى آيا روز جمعه عبادت مخصوص به خود در بين ايام هفته دارد؟ بدان! خدا بر آگاهى‌ات بيفزايد... كه خداوند روز جمعه را به چند خصلت مخصوص گردانده و در ميان ايام هفته به آن فضيلت داده است و آن را مثل عروسى زينت‌داده كه شوهرش را به دنبال خود مى‌كشاند، قرار داده است. سپس علت نام‌گذارى را با آوردن دو حديث مى‌گويد[۶]
3. الغايات: در آن، احاديثى گردآورى شده كه با افعل تفضيل آغاز مى‌شود.
كتاب الغايات؛ يعنى امورى كه آنچه غايت چيزى است به‌نحو افعل التفضيل از روايات؛ مثل أحبّ الأعمال، أفضل الأعمال، أفضل الدعا، أعظم آية في كتاب الله، أفضل العبادة، خير الدعاء، أشدّ الأشياء و... تهرانى در «الذريعة» و خوانسارى در «روضات الجنات» و شيخ عباس قمى در «سفينة البحار» و عمررضا كحّالة به اين كتاب از ابن الرازى اشاره داشته‌اند و علامه مجلسى و محدث نورى از اين كتاب نقل كرده‌اند[۷]
4. المسلسلات: در اين كتاب، 40 روايت مسلسل آمده است. سيد محسن امين، آن را از مصنفات ابن رازى شمرده و سپس قسمتى از ابتداى روايت مسلسله فواطم را از «بحار الأنوار» نقل كرده است. عمررضا كحاله نيز در «معجم المؤلفين» و شيخ آقابزرگ در «الذريعة» و شيخ عباس قمى در «سفينة البحار»، المسلسلات را از وى دانسته‌اند و همچنين شيخ عباس قمى در «فوائد الرضوية» گفته: «تبرك مى‌جوييم به ذكر حديثى در فضل شيعه اميرالمؤمنين از كتاب مسلسلات او به توسط بحار...». خوانسارى درباره ويژگى اين كتاب گفته است: «جمع كرده رواياتى را كه در تمام سندش لفظ خاصى قرار گرفته تا برسد به معصوم»[۸]
نويسنده پس از چهل حديث، استدراك كرده و شش حديث ديگر را افزوده كه حديث سلسلة الذهب و فواطم از آن جمله است[۹]
5. الأعمال المانعة من الجنّة: سيد محسن امين در «أعيان الشيعة» و شيخ عباس قمى در «سفينة البحار» و «فوائد الرضوية» و عمررضا كحّاله در «معجم المؤلفين» و خوانسارى در «روضات الجنات» آن را ذكر كرده‌اند. شيخ آقابزرگ گفته است: المانعات من دخول الجنة، «اعمالى كه مانع وارد شدن انسان به بهشت مى‌شود» در آن ذكر شده است و از اين كتاب در بحار نقل شده با عنوان «الأعمال المانعة» و به شكر خدا كتاب موجود است و نورى در «مستدرك الوسائل» احاديث آن را نقل كرده است. در اين كتاب در ضمن ابواب متعددى، 39 حديث ذكر شده است[۱۰]
6. نوادر الأثر في علي(ع) خير البشر: در اين كتاب، حديث نبوى «عَلي خيْرُ البشر» از بيش از 70 طريق جمع‌آورى شده است[۱۱]
در انتهاى كتاب نيز احاديثى كه از كتب مفقوده نويسنده نقل شده، به جهت تكميل مباحث كتاب ذكر شده است. ابتدا سه روايت منقول شهيد ثانى و سيد بن طاووس از كتاب «أدب الإمام و المأموم» و سپس رواياتى منقول از كتاب «المنبي عن زهد النبي(ص)» ارائه شده است[۱۲]
وضعيت كتاب
فهارس آيات، احاديث، اعلام، اماكن و اقوام، ميوه‌ها، گياهان و گل‌ها، حيوانات، مطالب و مصادر تحقيق در انتهاى كتاب آمده است.
محقق كتاب، اختلاف نسخ و ارجاعات گاه مفصلى را در پاورقى كتاب آورده است.
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. مردى قشلاقى، عباسعلى، ابومحمد جعفر بن احمد ايلاقى قمى، ستارگان حرم، جلد 13، صفحه 66 - 88، مذكور در پايگاه اينترنتى مؤسسه تحقيقات و نشر معارف اهل‌بيت(ع)، دانشنامه اسلامى، به آدرس:
3. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، جلد 3، تهران،1374، بخش علوم قرآنى و حديث.