اثر آفرینان
| نام کتاب | اثر آفرینان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران از آغاز تا سال 1300ش |
| پدیدآورندگان | محدث زاده، حسین (تدوین)
احمدیان، مینا (ویراستار) عباسی، حبیب‌الله (تدوین) نصیری، محمد رضا (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | CT 1884 /ن6الف2 |
| موضوع | ایران - سرگذشت نامه |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11581AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
اثرآفرينان، زير نظر محمدرضا نصيرى، دربردارنده زندگى‌نامه كوتاه و آثار نويسندگان، شاعران و به‌طور كلى، مشاهير علمى و فرهنگى ايران، از آغاز تا سال 1300ش است كه به زبان فارسى و در دوران معاصر نوشته شده است.
طرح دانشنامه مذكور را - كه در حقيقت بايد دايرةالمعارف رجال علمى و فرهنگى ايران دانست - نخست دكتر عبدالحسين نوايى در سال 1372ش، به انجمن آثار و مفاخر فرهنگى ارائه داد و در آغاز خود مسئوليت انجام آن را عهده‌دار گرديد و پژوهشگرانى را به خدمت گرفت، اما مجال انجام و اتمام آن را پيدا نكرد و از آن پس دو تن از محققان - حسين محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى - طرح مذكور را زير نظر دكتر كمال حاج سيدجوادى ادامه دادند ...[۱]
ساختار
کتاب با دو مقدمه از سيد كمال حاج سيدجوادى و حسين محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى آغاز و مدخل‌ها، بر اساس ترتيب حروف الفبا، در شش جلد، تنظيم شده است.
کتاب بر مبناى آثار و منابع متعدد فارسى و عربى تأليف شده است و تنها در دو مجلد اول، جمعا 163 منبع فارسى اعم از كتب تحقيقى، تذكره‌ها، دواوين شعرا و كتب علمى مورد مراجعه مؤلفان قرار گرفته و افزون بر آنها، از 95 مأخذ عربى و 31 دايرةالمعارف استفاده شده است. در مقدمه‌هاى اين دو مجلد، منابع هم به ترتيب نام کتاب‌ها و هم به ترتيب نام نويسندگان معرفى شده‌اند و شايد اين تكرار به‌صورت مذكور ضرورى نبوده است ...[۲]
گزارش محتوا
در مقدمات، به شيوه تدوين کتاب و خصوصيات آن، اشاره شده است ...[۳]
در نگارش اين مجموعه نكات و دقايقى چند مورد توجه بوده است:
- اين اثر، دربرگيرنده شرح احوال و آثار نام‌آوران فرهنگ ايرانى است كه از آغاز تاريخ اين ديار تا متولدين سال 1300 به منصه ظهور رسيده و در عرصه‌هاى فرهنگى اعم از دين، ادب، هنر، علوم و... اثرآفرين بوده‌اند. از اساتيد گرفته تا محدثان، راويان، نقاشان، آهنگ‌سازان، معماران، شاعران، هركه را نامى براى خود آورده در اين مجموعه نام و ياد و اثرشان آمده است ...[۴]
- اعلام و شخصيت‌هاى اين کتاب، ايرانى و يا داراى تبار ايرانى و نژاد ايرانى‌اند، هرچند كه ممكن است برخى از آنان به خارج رفته و در خارج از ايران زيسته و يا فرزندان آنان كه اصلا به زيارت اين خاك نيامده، اما خون ايرانى داشته‌اند ...[۵]
- آن دسته از غير ايرانيانى كه به ايران سفر كرده و در اين ديار رحل اقامت افكنده و جذب فرهنگ اين مرز و بوم شده‌اند و به سهم خود در اعتلاى تمدن و فرهنگ ايران كوشيده و در زنجيره فرهنگ ايران‌زمين، حلقه واسطى بشمار رفته، ايرانى به حساب آمده‌اند و به معرفى احوال و آثارشان مبادرت شده است ...[۶]
- حدود و ثغور ايران در ادوار مختلف برابر نقشه سياسى هر دوره تاريخى سياسى است ...[۷]
- القابى همچون آيت‌الله حجت‌الاسلام، استاد، دكتر، مهندس و... از عناوين و مداخل حذف شده است ...[۸]
- چون مدار كار بر ايجاز و به‌دور از هرگونه اطناب بوده است، از نقل اقوال مختلف و ديدگاه‌هاى متفاوت در جنبه‌هاى مختلف زندگى هر فرد امتناع شده و قول صواب‌تر از ميان اقوال ديگر، برگزيده و از بقيه، چشم‌پوشى شده است ...[۹]
- در اين مجموعه، سعى شده است كه از مدح و ذم نابجا و حتى بجا، تا آنجا كه ميسر است، پرهيز شود و گاه به نقل قول در اين باب، بسنده شده است. البته اصل «اذكروا موتاكم بالخير» هيچ‌گاه از نظر دور نشده و مطالب افترايى و افتراقى، به خواننده پى‌گير، در منابع و مآخذ مذكور در ذيل هر مدخل، احاله شده است ...[۱۰]
- چون زيرنويس در اين مجموعه در نظر گرفته نشده، موارد اختلافى در سال تولد و وفات و يا نام کتاب تا سرحد امكان، در متن ذكر شده و با علامت «/» يا «يا» اختلاف، نشان داده شده است ...[۱۱]
- در تهيه و تنظيم جلد اول، از حدود 500 منبع و مأخذ استفاده شده كه مشخصات اين منابع در قسمت فهرست منابع و مآخذ، به‌طور كامل آورده شده است. از آنجا كه احتمال گسترش اين منابع در مجلدات بعدى بوده است، لذا در آغاز هريك از مجلدات بعدى نيز مشخصات کتاب‌هايى كه در آن مجلد مورد استناد و استفاده قرار خواهد گرفت، ذكر شده است ...[۱۲]
- هرچند مداخل کتاب بر اساس كهن‌ترين منبع و نزديك‌ترين مآخذ به عصر حيات صاحب عنوان نوشته شده، ليكن در ذيل هر مدخل، شمارى از منابع و مآخذ جديد نيز آورده شده تا براى كليه مخاطبان اين اثر، از هر قشرى و طبقه‌اى، مفيد باشد. تنوع منابع و مآخذ در ذيل هر مدخل، اين امكان را فراهم كرده است تا هر خواننده‌اى، فراخور خويش تفصيل مطالب را در صفحات ذكرشده منبع در دسترسش، پى گيرد ...[۱۳]
- منابع و مآخذ ذيل هر مدخل، به ترتيب حروف الفبا تنظيم و شماره جلد و صفحه هر منبع ذكر شده و در دقت و صحت آن، كوشش بسيار شده است. توجه همه‌جانبه به اين مهم به چند جهت، از جمله جلوگيرى از اتلاف وقت و سهولت پى‌گيرى و همچنين اطلاع اجمالى از حجم پرداختن ديگران به شخصيت مورد نظر، صورت گرفته است.
- در ترتيب الفبايى مداخل، «ال» به حساب نيامده است.
- رسم الخط به‌كارگرفته‌شده در اين مجموعه، عمدتا مبتنى بر شيوه‌نامه نشر دانشگاهى بوده است.
- قرار گرفتن شخصيت‌هاى مختلف، عناوين متفاوت فرهنگى، علمى و هنرى در كنار يكديگر، نمايانگر فرهنگ چندبعدى و چندصدايى ايران‌زمين، به‌ويژه بعد از رواج اسلام است.
- هرچند كه در اين اثر، به دلايلى، استقصاى تام و تمام صورت نگرفته، اما بااين‌همه، اين اثر براى دانش‌پژوهان، كارساز و راهگشاست ...[۱۴]
در اين اثر هر مدخل از سه بخش كلى تشكيل شده است:
بخش اول: تعيين سرشناسه‌ها: اسم اشهر در تعيين سرشناسه‌ها ملاك اصلى بوده است و اگر شخصى داراى چندين شهرت بوده، شرح حال او به تصديق چندين منبع متقدم در ذيل نام اشهرش آمده و شهرت‌هاى ديگر وى در جاى خود ذكر شده و به قسمت نوشته‌شده، ارجاع داده شده است. اسم اشهر در مورد عالمان دينى، عمدتا مبتنى بر كنيه و گاه لقب و همچنين نسبت شهر بوده است. در مورد شاعران، اسم اشهر اغلب مبتنى بر تخلص بوده و در مورد هنرمندان اسم اشهر همان اسمى است كه در رقمشان آمده است ...[۱۵]
بخش دوم: عنوان فرهنگى و متن مدخل: در اين مجموعه، به‌هيچ‌وجه عنوان سياسى و مشغله كارى فرد، مورد نظر نبوده و تنها به مشخصات فرهنگى، علمى و ادبى صاحب عنوان توجه شده است. متن هر مدخل، سايه متن زندگى هر فرد است و از تولد آغاز و به مرگ و محل دفن او ختم مى‌شود و چون آثار، تنها چيزى است كه بعد از مرگ باقى مى‌ماند، در انتهاى مدخل آورده شده است. اسامى آثار بازشناسى از يكديگر در داخل گيومه «» قرار داده شده است ...[۱۶]
بخش سوم: منابع و مآخذ: در اين بخش، منابع و مآخذ به ترتيب حروف الفبائى و با ذكر مجلد و شماره صفحه ذكر شده است ...[۱۷]
ترتيب اجزاء ساختمان يك مدخل، به قرار زير مى‌باشد:
- اسم اشهر/لقب/كنيه/اسم/اسم پدر و شهرت او/ اسم جد و شهرت او.
- سال تولد - سال وفات (ذكر اختلافات مراجع در زمينه تاريخ ولادت و وفات).
- شهرت علمى، فرهنگى.
- دين و مذهب.
- معروف به.
- محل تولد و نشو نما.
- محل تحصيلات و اساتيد.
- معاصرين (امرا، شعرا، علما و...).
- سفرهاى مرتبط با شخصيت فرهنگى صاحب عنوان.
- مشاغل مرتبط با شخصيت فرهنگى صاحب عنوان.
- شاگردان.
- نكته‌ها و خصايص برجسته زندگى وى.
- محل وفات، مقبره/مزار.
- آثار (علمى، فرهنگى، هنرى و...) ...[۱۸]
در پايان تذكر اين نكته ضرورى است كه باآنكه در مقدمه و پشت جلد ذكر شده است كه کتاب را به سال 1300ش محدود كرده‌اند، ليكن احوال كسانى در آن ديده مى‌شود كه زاده سال‌هاى پس از 1300ش هستند. اختصارات کتاب هم به‌گونه‌اى انتخاب شده‌اند كه گاه منظور از آنها به‌آسانى امكان‌پذير نيست؛ مثلا از «س» هم سال و هم «سده» مراد شده است. حرف «ش» هم براى «شمسى» و هم براى «شماره» منظور گرديده است. منابع مورد استفاده مؤلفان، اكثرا مقبول و درجه اوّل هستند، اما گاه آثار ضعيف هم در ميان مآخذ ديده مى‌شوند كه بهتر بود از آنها صرف نظر مى‌كردند ...[۱۹]
وضعيت کتاب
فهرست منابع و مآخذ هر جلد در ابتداى همان جلد و فهرست مداخل مجموعه، در انتهاى جلد ششم آمده است.
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن کتاب.
2. آل داود، سيد على، «فرهنگنامه دانشوران ايران»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: نامه پارسى، شماره 13، تابستان 1378 (3 صفحه، از 209 تا 211).