الأخلاق (شبر)
| نام کتاب | الأخلاق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شبر، عبدالله (نويسنده)
شبر، جواد (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 247/5 /ش2الف3 |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| ناشر | مطبعة النعمان |
| مکان نشر | نجف اشرف - عراق |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2163AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
الأخلاق، اثر مرحوم سيد عبدالله شبر، به زبان عربى است.
مؤلف، اين کتاب را در روز چهارشنبه، 27 ربيع‌الأول 1225ق، به پايان رسانده است.
کتاب، توسط جواد شبر مورد تحقيق و دقت نظر واقع شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر يك مقدمه و چهار ركن (به‌ترتيب شامل 10، 13، 14 و 14 باب و برخى از ابواب، حاوى چندين فصل) است. شيوه مؤلف در طرح مباحث اين است كه آيات مربوطه را در ابتداى بحث آورده و روايات را گاهى لابه‌لاى مطالب و گاهى مقدم بر آنها به‌عنوان دليل و شاهد ذكر مى‌كند.
گزارش محتوا
درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، نكات زير قابل توجه است:
- مقدمه کتاب، شامل سه فصل مى‌باشد. نويسنده در اين مقدمه، نخست، رواياتى را دال بر ستايش خوش‌خلقى و نكوهش بدخلقى، نقل مى‌كند، سپس به بيان معناى واژه خُلق و چگونگى تهذيب اخلاق مى‌پردازد، آنگاه اين گمان را كه تغيير و تهذيب اخلاق، ممكن نيست همراه با ادله آن، نقل و نقد مى‌كند ...[۱]
- نويسنده در ركن اول، در ضمن ده باب، به بيان اسرار عبادات پرداخته و از طهارت، نماز جمعه، نماز عيدين، نماز آيات، قرائت قرآن، آداب دعا، اسرار زكات، اسرار روزه و اسرار حج و زيارت نبى(ص) و مشاهد مشرفه سخن گفته است.
- در بحث طهارت، ابتدا از نيت و ارزش آن بحث كرده و سپس طهارت ظاهرى را مقدمه طهارت باطنى ذكر مى‌كند و طبق شيوه خويش، رواياتى در تأييد و توضيح آنها بيان مى‌دارد.
- در بحث قرائت قرآن، اهميت مكالمه عبدو مولا را ذكر كرده و براى قارى قرآن سه چيز را ضرورى مى‌شمارد: 1. قلب خاشع؛ 2. بدن فارغ؛ 3. محل خلوت.
- در بحث آداب دعا نيز شرط مهم استجابت را توجه قلب به مبدأ اعلى ذكر مى‌كند و ذكر حاجت و با تمام وجود به خدا روى آوردن و تسليم او بودن را لازم مى‌شمارد.
- در اسرار زكات، راز وجوب زكات و انفاق مال را آزمايش بنده ذكر كرده است.
- در اسرار روزه، بعد از ذكر رواياتى در اهميت آن، مى‌گويد: اگر در روزه فائده‌اى جز ترقى از لذائذ نفس حيوانى به قله همسانى با ملائكه روحانى نبود، براى فضل و برترى روزه كافى بود.
- اينكه از ميان تمام عبادات، روزه به خدا اختصاص داده شده، درحالى‌كه همه عبادات براى خداست، همانند نسبت دادن كعبه به خودش در روى زمين، محبوبيت و فضيلت آن را نشان مى‌دهد. نويسنده با نقل از ابوحامد، روزه‌دارى را به سه درجه تقسيم كرده و روزه قلب از همت‌هاى پست و افكار دنيوى و بازداشتن آن از غير خدا را تأكيد مى‌كند.
- در بيان اسرار حج و زيارت نبى اكرم(ص) و مشاهد متبركه، فراغت قلب از اشتغالات غير خدايى و توكل بر خدا و تسليم قضا و قدر او بودن و لباس صدق و صفا پوشيدن و خضوع را پيشه خود كردن و غير ذكر خدا را بر خود حرام كردن و لبيك صادقانه سر دادن و بر پيمان بندگى تا قيامت پايدار ماندن را، مهم و لازم شمرده و خلوص را شرط اين سفر معرفى مى‌كند كه بايد خود را از ديون و ناپاكى‌ها و مظالم پاك ساخته و سفر آخرت را به ياد آورد ...[۲]
- نويسنده در ركن دوم كه درباره عبادات است، در ضمن سيزده باب، از حقوقى، همانند حقوق دوستان و برادران، حقوق مسلمان و مؤمن، حقوق همسايگى، حقوق خويشان و نزديكان، حقوق پدر و مادر و فرزند و... و نيز از عزلت و مخالطه سخن مى‌گويد.
- وى باب اول را به نقل رسالة الحقوق امام چهارم(ع) اختصاص داده است.
- از جمله بحث‌هاى اين ركن، الفت و برادرى است؛ همان نعمتى كه خداوند در اهميت آن مى‌فرمايد: «لو أنفقت ما في الأرض جميعا ما ألفت بين قلوبهم و لكن الله ألف بينهم» ...[۳]
- در ركن سوم، در ضمن چهارده باب، از «مهلكات»؛ يعنى خلق و خوهاى پست كه زهرهاى كشنده و نابودكننده دينند، سخن به ميان آمده است؛ خلق و خوهايى همچون: حقد، حسد، ريا، كبر و... ...[۴]
- ركن چهارم، در ضمن چهارده باب، به عوامل رشد انسان (منجيات) اختصاص دارد؛ عواملى همچون: توبه، صبر، رضايت به قضا، شكر، خوف و رجا، زهد، محبت خدا، يقين، توكل، صدق و اداى امانت، محاسبه و مراقبه، تفكر و تدبر، ياد مرگ و كوتاهى آرزو و آرزوى دراز ...[۵]
- مؤلف در بحث توبه، ابتدا حقيقت توبه را كه معنايى است سامان‌يافته از سه چيز متوالى (علم و حال و فعل) توضيح داده، سپس وجوب و ارزش توبه را با استناد به آيات و روايات تبيين كرده، بعد فوريت آن را در تمامى حالات با ادله ذكر نموده و دو شرط لازم را براى پذيرش توبه (محو آثار گناهان با طاعات و عدم فاصله زمانى بين گناه و توبه) بيان كرده و در ادامه بحث، اقسام گناهانى را كه بايد از آنها توبه كرد و عوامل تبديل گناه صغيره به كبيره و تجزيه توبه (توبه از بعضى گناهان) را مورد بحث قرار داده است ...[۶]
- خصوصياتى كه در کتاب «الأخلاق» وجود دارد، در كمتر کتابى به چشم مى‌خورد؛ چراكه همراه با شيوايى قلم و سلامت كلام، بدون آنكه مبحثى را طولانى كند، عمده مسائل لازم را در عباراتى خلاصه و دلچسب جمع مى‌نمايد.
- مرحوم شبر در تطبيق کتاب خويش با ديگر كتب اخلاقى چنين به نظر مى‌رسد كه بيش از هر چيز تحت تأثير «إحياء العلوم» غزالى بوده است؛ چنان‌كه در بسيارى از مباحث، عين عبارت «احياء العلوم» را نقل كرده است و مى‌توان گفت نوشته مرحوم شبر، خلاصه‌اى اصلاح‌شده از کتاب غزالى است.
وضعيت کتاب
فهرست محتويات کتاب، در پايان آن ذكر شده است.
اين کتاب، توسط محمدرضا جباران، به زبان فارسى ترجمه شده است.
پاورقى‌هاى کتاب، بسيار ناچيز و آن هم در توضيح برخى از واژه‌هاى دشوار است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.