معاني القرآن (کسایی)

معانی القرآن
نام کتاب معانی القرآن
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان علی، عیسی شحاته (محقق)

کسایی، علی بن حمزه (نويسنده)

زبان عربی
کد کنگره ‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏5‎‏م‎‏6‎‏
موضوع قرآن - مسایل لغوی
ناشر دار قباء
مکان نشر قاهره - مصر
سال نشر 1998 م
کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE17736AUTOMATIONCODE


معرفى اجمالى

معاني القرآن، در واقع اعاده و احيا و تجديد بناى كتاب «معاني القرآن» على بن حمزه كسايى، توسط «عيسى شحاته عيسى على»، به زبان عربى است.

اثر حاضر، رساله دكتراى نويسنده بوده و اهميت و جايگاه ويژه «معانى القرآن» كسايى، انگيزه پرداختن وى به آن مى‌باشد [۱]

ساختار

كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در دو قسم، تنظيم شده است.

در قسمت اول، به مباحثى تحقيقى پيرامون كتاب كسايى از جمله، صحت انتساب اين كتاب به او و ويژگى‌هاى آن پرداخته شده و در قسم دوم، خود كتاب كسايى جاى گرفته است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به توضيح مختصر محتواى دو قسم كتاب پرداخته شده است [۲]

قسم اول، با عنوان «الدراسة»، به مطالعات و تحقيقات نويسنده پيرامون كتاب «معاني القرآن» اختصاص يافته است. در اين قسمت، چهار موضوع زير، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است:

در موضوع اول، به توثيق نسبت كتاب و بررسى مصادر نصوص آن پرداخته شده است. نويسنده در اين موضوع، به اين نكته اشاره دارد كه در كتب تراجم و تراث فراوانى تأكيد شده كه على بن حمزه كسائى داراى تأليفات فراوانى است كه از مهم‌ترين آن‌ها، كتاب «معاني القرآن» مى‌باشد و در بسيارى از فهارس و تأليفات نيز به آن اشاره شده است. وى اين مصادر را به سه دسته تقسيم كرده است:

الف)- مصادرى كه آن را بدون اسانيد ذكر كرده‌اند؛

ب)- مصادرى كه آن را با سلسله رواتش ذكر كرده‌اند؛

ج)- مصادرى كه اخبارى از كتاب را ذكر نموده‌اند [۳]

در ادامه، به ذكر مصادرى كه مشتمل بر آراى كسايى در معانى قرآن كريم مى‌باشند، پرداخته شده است. نصوص فراوانى از آرا و نوشته‌هاى وى در اين باره در دست مى‌باشد. اين نصوص، از راه‌هاى زير به دست آمده است: كتب ديگر كسايى؛ آثار شاگردان وى (كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از: «معاني القرآن» و «المذكر و المؤنث»، هر دو از ابى‌زكريا يحيى بن زياد فراء)؛ كتب معاصرين كسايى (كه مهم‌ترين آن‌ها، عبارتند از: «مجاز القرآن» ابوعبيده معمر بن مثنى تيمى و «معاني القرآن» اخفش)؛ كتبى كه در همين موضوع نوشته شده‌اند (مانند: «تأويل مشكل القرآن» ابن قتيبه، «إعراب القرآن» ابى‌جعفر احمد بن محمد بن اسماعيل نحاس و...)؛ كتب مرتبط با موضوع كتاب مورد نظر و... [۴]

در موضوع دوم، به بحث از مسائل لغوى مطرح‌شده در كتاب كسايى پرداخته شده است. نويسنده در اين موضوع، به اين نكته اشاره دارد كه نصوص و آراى منسوب به كسايى، پيرامون معانى قرآن، تشابه زيادى با مطالب مطرح‌شده در كتب «معاني القرآن» ديگران دارد [۵]

ويژگى‌هاى نوشته‌هاى كسايى (از جمله سماع مباشر، دقت و امانت در سماع و اتساع دايره سماع)؛ اصطلاحاتى كه كسايى در نوشته‌هاى خود استفاده مى‌كرد (مانند: «لام التبرئة» به‌جاى لاى نفى جنس، «الخفض» به‌جاى جر، «الترجمة و التفسير» به‌جاى بدل و...) و... از جمله مباحث مطرح‌شده در موضوع دوم مى‌باشد [۶]

نويسنده، معتقد است از خلال استقراى نصوص كسايى در معانى قرآن، مى‌توان به اين نكته دست يافت كه وى، مطالعه فراوانى در مورد قرآن داشته و آن را از لحاظ علم لغت، نحو و قرائت بررسى نموده است و در اين ميان، علم قرائت داراى اهميت فراوانى در نوشته‌هاى او مى‌باشد. در موضوع سوم، به بررسى و بحث پيرامون قرائات در كتاب كسايى پرداخته شده است [۷]

در موضوع چهارم، به بررسى لغات قبايل مختلف در كتاب كسايى پرداخته شده است. اين لغات عبارتند از: لغت بنى تميم؛ لغت حجاز؛ لغت بنى اسد؛ لغت كلاب و عقيل؛ لغت هوازن و هذيل و ساير قبايل [۸]

قسم دوم، به كتاب «معاني القرآن» كسايى اختصاص يافته است. در اين كتاب، كسايى آياتى از قرآن كريم را برگزيده و به تفسير و توضيح برخى از كلمات آن پرداخته است. اين آيات، به ترتيب قرآن كريم، از سوره حمد شروع شده و تا سوره اخلاص، ادامه يافته است [۹]

وضعيت كتاب

فهرست‌هاى فنى كتاب، در انتهاى آن جاى گرفته است. اين فهارس به ترتيب عبارتند از: فهرست آيات؛ روايات؛ شواهد شعرى؛ اعلام؛ اماكن، قبايل، شهرها و طوايف و كتاب‌هاى مذكور در متن، به‌همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نويسنده.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و فراوانى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، ذكر شده است.

پانويس

  1. مقدمه نويسنده، ص2
  2. مقدمه، ص1 - 6
  3. متن كتاب، ص8 - 11
  4. همان، ص12 - 15
  5. همان، ص19
  6. همان، ص21 - 37
  7. همان، ص38
  8. همان، ص44 - 57
  9. همان، ص59 - 261

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.


پیوندها

مطالعه کتاب معانی القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور