بیاض تاجالدین احمد وزیر
بیاض تاجالدین احمد وزیر، جنگی است حاوی هشتادوپنج فقره، قطعه، بند و یادداشت ادبی، تاریخی و علمی از هفتادوپنج نویسنده قدیمی که به زبان فارسی و عربی نوشته شده و به دستور و تحت اشراف تاجالدین احمد وزیر- احتمالا یکی از وزرای شاه شجاع، در سال 782ق - گردآوری شده است .[۱]. این کتاب، دربردارنده نوشته‌های ده‌ها عالم و فاضل از سده هشتم هجری است که برخی از آنها، دارای شهرت فراوانی می‌باشند
| بياض تاج الدين احمد وزير | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تاج الدين وزير، احمد بن محمد (نويسنده) زماني علويجه، علی (محقق) |
| ناشر | مجمع ذخائر اسلامی |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1381ش , 1423ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6767-64-8 |
| موضوع | داستانهاي اخلاقي - مسايل متفرقه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | AC 127 /ت2ب9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تصحیح، بازخوانی، رفع اغتشاش، تعریب، تعلیقات و تهیه فهارس کتاب، توسط علی زمانی علویجه صورت گرفته است.
ساختار
کتاب با مقدمه مصحح آغاز و مطالب که دربردارنده مجموعا هشتادوپنج فقره، قطعه، بند و یادداشت ادبی، تاریخی و علمی است، در دو جلد، عرضه شده است.
گزارش محتوا
مصحح پس از بیان خلاصه‌ای از زندگی تاجالدین احمد وزیر، نسخه منحصربه‌فرد کتاب را معرفی کرده است .[۲].
در بیان اهمیت و ویژگی‌های این مجموعه، می‌توان به امور زیر اشاره نمود:
- به توسط این مجموعه، نام ده‌ها عالم و فاضل از سده هشتم هجری معلوم می‌شود که به کمک این، حیات علمی و تمدنی آن روزگار به‌خوبی روشن می‌گردد .[۳].
- بیاض‌ها یا مجموعه‌ها عموما توسط یک نفر گردآوری می‌شود، ولی این مجموعه بدین سبب بی‌نهایت قابل ذکر است که در گردآوری آن بیش از حدود 57 عالم و فاضل سهم داشته و هریک بنا بر جهتی دارای اهمیتند .[۴].
- اکثر در بیاض‌ها اشتباهات زیاد به چشم می‌خورد؛ زیراکه نسخه اصلی مرتب بالعموم از دسترسی دور می‌باشد، بنابراین در نسخه‌ها اشتباه راه می‌یابد. بیشتر بخش‌های بیاض تاجالدین از اشتباهات پاک است .[۵].
- نمونه‌های خط عربی و فارسی از چنین علما، در تاریخ‌نویسی خطوط بسیار حائز اهمیت است. به این لحاظ، مجموعه دیگری به‌دشوار به پایه مجموعه حاضر باشد .[۶].
- از نوشته‌های این تعداد افاضل از اواخر سده هشتم یکی از مهم‌ترین مسائل املای فارسی؛ یعنی موجود بودن دال و ذال به‌خوبی روشن می‌شود .[۷].
- در میان گردآورندگان مجموعه، شهرت برخی افراد تا حال برقرار است؛ لذا در زیر ذکر چندتا از آنان آورده می‌شود:
الف)- معین‌الدین جنید واعظ شیرازی از بزرگان افاضل است .[۸]. ب)- ظاهرا دو صفحه از نوشته‌های عضدالدین ایجی که به تاریخ 31 رمضان 657 در بلده نیریز برای شمس‌الدین محمد دامغانی نوشته شده، در بیاض تاجالدین احمد موجود است .[۹]. ج)- صدرالدین بزغش شیرازی که رساله‌ای مختصر مشتمل بر حکایت چند را در بیاض تاجالدین شامل کرده است .[۱۰]. د)- در اثر حاضر، سخنان عمادالدین قزوینی آمده است .[۱۱]. ه)- در این اثر، سید شریف جرجانی نیز شرکت داشته، اما متأسفانه برگ‌های نوشته‌هایش مفقود شده و با آن نمونه تحریر وی نیز از میان رفته است .[۱۲].
برخی از مندرجات مهم این بیاض مختصرا عبارتند از:
- چهار منظومه از حافظ در این بیاض آمده است .[۱۳].
- قدیمی‌ترین مأخذ منشئات جلال‌الدین فریدون بن عکاشه منشی جلال‌الدین مسعود شاه اینجو و سلطان شاه اینجو همین بیاض است. رساله‌ای از وی «ربیعیه» با یک قصیده طولانی در مدح مسعود شاه به خط فضل‌اللّه بن نظام آمده است .[۱۴].
- فتح‌نامه اصفهان، به خط منشی‌الممالک جلال‌الدین .[۱۵].
- در بیاض مذکور اشعار سلطان ابوسعید (د.637ق) با عنوان زیر آمده است: «للسلطان الأعظم العادل الغفور أبوسعید بهادرخان طاب ثراه» .[۱۶].
- ابیاتی از سید عزالدین مطهر شاعر ممتاز عهد شاه شجاع‌الدوله به تعداد زیاد در این بیاض نقل شده است .[۱۷].
- عزالدین مطهر برای بیاض تاجالدین احمد یک انتخاب عرضه کرده بود که در آن بخشی از کلام خود وی آمده است .[۱۸].
- یکی از شاعران این روزگار، مولانا نظام‌الدین حسن حسنی آملی، به فرمایش تاجالدین وزیر، انتخاب کلام عربی و فارسی خود را در بیاض درج نمود. خط وی بسیار پخته و پاکیزه است. هفت قصیده عربی و ده منظومه فارسی از وی نقل شده است .[۱۹].
- ناصرالدین خطیب شفعوی شاعر همین دوره است. او برای مجموعه تاجالدین وزیر انتخابیآماده کرده که در آن از اشعار عربی و فارسی شاعران دیگر، کلام خود را نیز جا داده است. او علاوه بر عربی و فارسی، در لهجه شیرازی نیز شعر می‌سرود. قصیده‌ای در مدح سلطان مظفرالدین شبلی دارد که در آن هر سه زبان را به کار برده است. این قصیده تاریخی از هر لحاظ قابل ذکر است .[۲۰].
- در میان شرکای بیاض تاجالدین احمد یک نفر از اولاد صاحب هدایه، ابواحمد عمادالدین بن عصام‌الدین بن ابی‌بکر بن محمد بن عبدالرحیم بن ابی‌بکر بن علی (صاحب هدایه) نیز بود .[۲۱].
- دو قطعه از رکنالدین عمیدالملک در مجموعه تاجالدین آمده است. این قطعه به خط جلال‌الدین نعمان بن محمد بن اصیل و تاریخ آن شعبان 287 می‌باشد .[۲۲].
- در شرکای بیاض دو فرزند از رکنالدین عمیدالملک بن شمس‌الدین محمود بن صاین قاضی بودند؛ یکی: علاء‌‌الدین جمال‌الملک و دیگری: محمود بن عمیدالملک بود .[۲۳].
- رکنالدین صاعد بن محمود بن صاعد نیز در بیاض تاجالدین احمد شرکت داشت. او از فضلای ممتاز روزگار شاه شجاع بود .[۲۴].
- قوام‌الدین ابوالمعالی محمود بن صاعد بن محمود بن صاعد، به ظن قوی پسر رکنالدین صاعد بود. او یک انتخاب مهم نثر و نظم عربی برای بیاض تاجالدین احمد آماده کرده بود و به خط خود به تاریخ 81 ذی‌قعده 287 شامل بیاض کرد. این انتخاب متنوع و قابل توجه است .[۲۵].
- چند ابیات از شاه شجاع به خط شرف‌الدین زاهد قیری، در شیراز به تاریخ 22 رجب 287، در بیاض تاجالدین احمد آمده است .[۲۶].
در کتاب چند افاضل از خانواده «فالی» شریک بودند که در میان آنان افراد قابل ذکر به قرار زیرند:
- قاضی قضاة الإسلام قطب‌الدین محمد فالی (د.127ق). جد وی از اکابر علمای قضات بشمار می‌رفت و پدرش صفی‌الدین ابوالخیر مسعود بن محمود بن ابی‌الفتح یک شخصیت شهره آفاق و برادر دائی‌زاد عمیدالدین اسعد بن نصر افزری فالی وزیر اتابک سعد زنگی بود .[۲۷].
- فخرالدین محمود بن ابی‌الخیر بن ابی‌نصر بن احمد بن ابی‌غسان .[۲۸].
- امام‌‌الدین ابوالکرم محمد .[۲۹].
در مندرجات بیاض، دو نامه هم قابل ذکر است: یکی سلطان محمد تغلق پادشاه هند در ذی‌الحجه 927 نامه‌ای به سلطان ابوسعید فرستاده بود و دیگری پاسخ سلطان ابوسعید است که به تغلق سلطان ارسال شده است .[۳۰].
وضعیت کتاب
از زمان پیدا شدن نسخه خطی بیاض تاجالدین احمد وزیر و سپس انتشار آن توسط استاد ایرج افشار و آقای مرتضی تیموری، تاکنون چندین مطلب مهم درباره آن نوشته و منتشره شده است؛ مثل: «جنگ تاجالدین احمد وزیر، یکی از نفیس‌ترین نسخه‌های خطی جهان»، 1351، تیموری، مرتضی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان؛ «سفینه تاجالدین احمد وزیر»، 1382، نامه فرهنگستان، دوره ششم، ش1 (تیرماه) و... .[۳۱].
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و فهرست آیات، روایات، نام اشخاص، جای‌ها، کتب، اشعار عربی و سروده‌های فارسی مذکور در متن، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع .[۳۲]، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است .[۳۳].
پانویس
- ↑ ر.ک: فهرست کتاب‌های منتشرشده مرداد ماه سال 1381، ص151 و مقدمه مصحح، ج1، ص7
- ↑ مقدمه، ص7-42
- ↑ نذیر، احمد، 1387، ص354
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان، ص355
- ↑ همان، ص356
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ ر.ک: همان، ص358
- ↑ ر.ک: همان، ص359
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص362
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص363
- ↑ ر.ک: همان، ص364
- ↑ ر.ک: همان، ص365
- ↑ ر.ک: همان، ص365
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص366
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص367
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص368
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص117
- ↑ ر.ک: همان، ص119