ابن فهد، عبدالعزیز بن عمر
ولادت
«عز الدين عبدالعزيز بن عمر بن فهد» (26 شوال 850-922ق)، مورخ و از معروف‌ترين افراد خاندان بنى فهد است. پدرش صاحب کتاب «اتحاف الورى باخبار ام القرى»، از كتب معروف در تاريخ‌نگارى مكه است. او در شب شنبه 16 شوال 850ق در مكه به دنيا آمد. به هنگام ولادتش، پدرش در سفر دومش به قاهره بسرمى‌برد. در غياب او نامش را على نهادند. در پى خوابى كه پدرش ديد به هنگام بازگشت نامش را به عبدالعزيز تغيير داد.
کسب علم و دانش
وى مقدمات را نزد پدر و جدش فراگرفت و از شيوخ مكه مانند ابوالفتح مراغى و زمزمى و ديگران و نيز از ابن حجر دانش آموخت. در طلب حديث كوشا بود. بارها براى سماع حديث به مدينه و قاهره (870، 875 و 884ق) و شام (871 و876ق) و حلب و غزه (871ق) و ساير بلاد سفر كرد.
وى همدرس سخاوى بود و درعين‌حال، در قرائت و حديث از او بهره گرفت. هنگامى كه سخاوى در 886ق در مكه مجاور شد، عبدالعزيز بسيارى از تأليفات او را كه در ميان کتاب‌هاى پدرش بود، نزد او خواند. متون عمده فقه و تفسير و نحو را نزد مشاهير علماى مكه خواند و اجازه تدريس و روايت حديث گرفت. در سال آخر عمرش از ابن طولون در مكه حديث شنيد و از او نيز اجازه گرفت. او به داشتن مشايخ زياد، معروف بود و معجم شيوخ او شامل نام حدود هزار شيخ است.
در سرزمين حجاز پس از پدرش كسى در حديث با او برابر نبود و در بسيارى از علوم ديگر نيز دست داشت. تخريج (استخراج مطالبى ويژه از نوشته‌هاى ديگران) و كشف (ترتيب فهرست‌هاى راهنما براى متن‌هاى مهم) و تاريخ، كارهاى علمى مورد علاقه عبدالعزيز بود. وى در بعد از ظهر جمعه 18 جمادى‌الاولى 922ق، در مكه درگذشت و در كنار قبر پدر و جدش در شعب النور مكه دفن شد.
تأليفات
- الاجازة؛
- غاية المرام باخبار سلطنة البلد الحرام؛
- النُزهة السَنية فى اخبار الملوك المصرية؛
- بلوغ القرى (ذيلى است بر اتحاف نجم الدين پدر مؤلف)؛
- تاريخ مكة (به ترتيب از 872ق تا زمان مؤلف)؛
- الترغيب و الاجتهاد فى الباعث لِذَوى الهِمَم العلية على الجهاد؛
- جزء فى المُسَلسل بالاولية؛
- الحُجة الدامغة لرجال الفُصوص الرائغة؛
- نزهة الابصار لما تألف من الافكار؛
- نزهة ذوى الاحكام باخبار الخطباء و الائمة و قضاة بلد الله الحرام.
اساتيد و مشايخ
- نجم الدين ابوالقاسم عمر بن محمد بن فهد الهاشمى المكى (ت 885ق)؛
- شمس الدين محمد بن احمد بن محمد المخزومى المعروف بالبامى (ت 885ق)؛
- زين الدين عبدالرحيم بن ابراهيم الاميوطى (ت 867ق)؛
- شمس الدين محمد بن عبدالرحمن السخاوى (ت 902ق)؛
- شرف الدين عبدالحق السنباطى (ت 931ق).