حیری نیشابوری، اسماعیل بن احمد
حيرى، ابوعبدالرحمان اسماعيل بن احمد، مقرى، مفسر، محدّث و فقيه شافعى قرن چهارم و پنجم بوده است. به نوشته خطيب بغدادى كه اطلاعاتش در اين باره از خود حيرى است، حيرى در رجب 361 و احتمالا در محله حيره نيشابور به دنيا آمد. حيرى نابينا بود، لذا در منابع براى او لقب ضرير نيز آورده‌اند.
| نام | حیری نیشابوری، اسماعیل بن احمد |
|---|---|
| نام های دیگر | حیری نیشابوری، ابیعبدالرحمن اسماعیل
نیسابوری، ابوعبدالرحمن اسماعیل بن احمد |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 431 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE3843AUTHORCODE |
حيرى از عالمان و فقيهان شافعى دوره خود همچون ابوطاهر محمد بن خُزَيمه (متوفى 387)، زاهر بن طاهر سرخسى (متوفى 389)، ابوعبدالرحمان سُلَمى (متوفى 412) استماع حديث كرد. وى در 423 به بغداد سفر كرد و در آنجا احاديثى كه از عالمان و محدّثان خراسانى شنيده بود روايت كرد.
خطيب بغدادى بارها مطالبى از حيرى به نقل از ابوعبدالرحمان سلمى، صاحب «طبقات الصوفية»، نقل كرده است كه حاكى از تمايلات صوفيانه حيرى و تعلق او به مكتب صوفيانه سلمى در خراسان است.
حيرى به قصد سكونت در مكه راهى اين شهر شد، ولى به جهت ناامنى راه مكه از نيمه راه به نيشابور بازگشت. از جمله كتاب‌هايى كه وى در اين سفر همراه خود داشت، صحيح بخارى بود كه آن را از ابوالهيثم محمد بن مكى كُشميهَنى (متوفى 389) سماع كرده بود. خطيب بغدادى در سه مجلس صحيح بخارى را نزد حيرى سماع كرد و فهم و شناخت وى را ستود.
علاوه بر خطيب بغدادى، عبدالغافر فارسى نيز حيرى را ستوده و از آثار او در علوم قرآن و قرائات و ديگر علوم ياد كرده است. خطيب بغدادى و فارسى، درگذشت او را اندكى پس از 430 ذكر كرده‌اند.
از جمله آثار موجود وى، كتاب «وجوه القرآن» است كه محمد عبدوس ستّار آن را به‌عنوان پايان‌نامه دكترى در دانشگاه كيمبريج تصحيح كرده و نجف عرشى آن را بار ديگر بر اساس دو نسخه تصحيح كرده است.
كتاب ديگر حيرى، تفسيرى است با نام «كفاية التفسير» كه كتاب مشهورى بوده است.
حيرى در آغاز «وجوه القرآن» از كتاب‌هاى ديگرش ياد كرده است كه عبارتند از:
- الوقوف؛
- مثلث الواعظين؛
- كتاب التنزيل؛
- كتاب معاني أسماء الرب؛
- أسماء من نزل فيهم القرآن.
منابع مقاله
برگرفته از دانشنامه جهان اسلام، ج 14، ص 534، به قلم محمدكاظم رحمتى.