حاشية مجمع الفايدة و البرهان
| نام کتاب | حاشیة مجمع الفایدة و البرهان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. شرح
مجمع الفائده و البرهان فی شرح الاذهان. حاشیه الحاشیه علی مجمع الفائده و البرهان |
| پدیدآورندگان | موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی (محقق)
وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 182/3 /ع8 الف402832 |
| موضوع | علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. ارشاد الاذهان الی احکام الایمان - نقد و تفسیر
فقه جعفری - قرن 8ق. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - ۹۹۳ق. - کنگرهها مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - ۹۹۳ق. مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان - نقد و تفسیر |
| ناشر | موسسة العلامة المجدد الوحيد البهبهاني |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1417 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE132AUTOMATIONCODE |
مؤلف
حاشية مجمع الفايدة و البرهان تألیف محمد باقر بن محمد اكمل وحيد بهبهانى (م 1205 ق)
موضوع
اين كتاب حواشى بر كتابهاى متاجر تا آخر كتاب قضاء از مجمع الفائدة و البرهان فى شرح ارشاد الاذهان مقدس اردبيلى(م 991 ق) است.
كتاب ارشاد الاذهان علامه حلّى(م 726 ق) از آثار فقهى مختصر وى است كه به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده و حدود 50 شرح و حاشيه بر آن زده شده است كه از مهمترين آنان مى‌توان غاية المراد شهيد اول(م 786 ق)، روض الجنان شهيد ثانى(م 966 ق)، مجمع الفائدة و البرهان محقق اردبيلى(م 991 ق)،ذخيرة المعاد محقق سبزوارى (م 1090 ق)، و نهج السداد شيخ يوسف بحرانى(م 1186 ق)را نام برد.
كتاب مجمع الفائدة و البرهان از موسوعه‌هاى فقهى معتبر اماميّة است كه به سبك فقه استدلالى نوشته شده و يك دوره فقه كامل است و فقط كتابهاى نكاح و طلاق آن از بين رفته و در دسترس نيست كه بعدها صاحب المدارك(م 1009 ق) اين دو مبحث را با شرح مختصر النافع كامل نموده است.
وحيد بهبهانى قده كتابهاى متاجر،ديون و توابع آن (رهن، حجر،ضمان، حوالة،صلح، اقرار، وكالت) و كتابهاى اجاره،صيد و توابع آن، ارث،قضاء،جنايات را از مجمع الفائدة حاشيه زده است.
در بين آنان، كتابهاى ارث،قضاء،جنايات داراى حواشى مختصرى است تا جائيكه حواشى كتاب جنايات در دو صفحه است و مؤلف موفق به تكميل آن نشده است.
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة ج 109/6 مى‌نويسد:الحاشيه عليه(مجمع الفائدة و البرهان) و هى من اول المتاجر الى آخر كتاب القضاء، رأيت منها نسخا فى مكتبات العراق.
كتاب بيشتر به سبك فقهى كه مبتنى بر اخبار و روايات است نوشته شده و كمتر به اقوال فقها تعرض شده است.اين كتاب نه تنها شرح مجمع الفائده است بلكه شرح ارشاد الاذهان نيز مى‌باشد زيرا مؤلف بارها به شرح عبارات آن پرداخته است.
وى علاوه بر اين كتاب به كتابهاى ذخيرة المعاد و كفاية الاحكام محقق سبزوارى (م 991 ق)تا آخر كتاب الصوم مسالك الافهام شهيد ثانى(م 996 ق) از اول مكاسب محرمة تا آخر معاطاة، مدارك الاحكام سيد محمد عاملى(م 1009 ق)، مختصر النافع محقق حلّى،(م 676 ق) و غير آنها را حاشيه زده است كه در حاشيه‌اش بر مقدمه مفاتيح به آنها اشاره نموده است(ذ85/6/،213،ج 72/20) مؤلف در اين كتاب بارها تفصيل مطالبى مثل اجماع، حقيقت لغوى و شرعى، تقييد، عام و خاص، خبر واحد،شهرت عملى و فتوائى، بحثهاى تيمم، حج را به كتابهاى فقهى و اصول فقه خود مثل فوائد الحائرية، حدائق الناضرة و كتاب حج و تحرير مسائل مفتاح الظلام را با عبارت(كما حقق) ارجاع داده است.
همچنين در ساير تأليفاتش همچون الرسائل الفقهية صفحه 247 كه پس از اين كتاب نوشته به اين اشاره نموده و تشريح و تحقيق آن مباحث را به كتاب حاشيه‌اش ارجاع داده است.
علت تأليف كتاب
يكى از عللى كه موجب شده مؤلف مبادرت به تأليف اين كتاب نمايد همانطور كه در مقدمه مؤلف آمده است اين بوده كه مقدس اردبيلى چون داراى استادى كه چكيده افكارش و حاصل عمرش را به وى منتقل كند نبوده است بنابر اين فتاواى نادرى از وى صادره شده و از مسير متعارف فقه خارج شده است بنابر اين مؤلف سعى نموده با اين حواشى به تصحيح آن بپردازد.
وى در مقدمه كتاب صفحه 3 مى‌نويسد:راتبه قدس قد كبى جوده فى بعض الميادين،فأخذ يعترض على علمائنا الاساطين، و ذلك لما لا اعترف به طاب مضجعه و علا مقعده من عدم عثوره على استاد يقيّمه و يسدّده،فرأيت ان اتدارك ما فاته رحمه اللّه من دليلهم، و غفل عن سواء سبيلهم با همه اشكالاتى كه وحيد بهبهانى قده بر كتاب و مؤلف در نداشتن استاد توانايى در فقه داشته است با اين حال وى حريم قداست و بزرگى مقدس اردبيلى را مراعات نموده و درباره وى در صفحه 3-4 مى‌نويسد:و مع ذلك فلعمرى لم ار مصنفات اصحابنا المتقدمين و لا في مؤلفات علمائنا المتأخرين رضوان اللّه تعالى عليهم اجمعين مؤلّفا بشبهه فى جمعه و تحريره او يدانيه فى عقيقه و تحبيره،فللّه درّه قدس سره،فلقد أتى بالشى العجاب، بل بما يحير لب ذوى الالباب.
تأريخ تأليف
با توجه به نسخه خطى كتابخانه آستان قدس رضوى كه مربوط به سال 1189 ق است اين كتاب قبل از سال 1189 ق نوشته شده است.
از طرفى وى در بحث اجماع منقول در صفحه 54 به كتاب الفوائد الفوائد الحائريه قديمى) ارجاع داده است كه در الذريعة ج 330/16 تاريخ پايان آن را 1180 ق ذكر كرده است.بنابر اين كتاب بين سالهاى 1180 تا 1189 ق تأليف شده است.
نسخه‌ها
در الذريعة ج 109/6 به نسخه‌هاى متعددى در كتابخانه‌هاى عراق اشاره شده است.در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحات 204،205 به چند حاشيه بر مجمع الفائدة و البرهان اشاره شده است كه مربوط به دانشگاه تهران، مجلس شوراى اسلامى،دانشكده الهيات، آستان قدس رضوى مى‌باشد.در چاپ كتاب موجود از 12 نسخه خطى استفاده شده، كه در مقدمه به 5 نسخه خطى مهم از بين آنان اشاره شده كه عبارتند از:
نسخه كتابخانه دانشكده الهيات دانشگاه تهران مربوط به سال 1206 ق كه با رمز (الف) مشخص شده نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى مربوط به سال 1189 ق كه با رمز (ب) مشخص شده نسخه كتابخانه دانشكده الهيات در مشهد كه با رمز (ج) مشخص شده.
نسخه كتابخانه وزيرى مربوط به سال 1280 ق كه با رمز (و) مشخص شده است نسخه كتابخانه دكتر توسيركانى در اصفهان مربوط به 1235 ق مربوط به سال 1235 ق
روش تحقيق
در چاپ كتاب موجود گروه تحقيق براى آماده نمودن كتاب علاوه بر مقابله نسخه‌هاى خطى، به تعيين آدرس احاديث و متون اقوال و نظريات فقهائى كه نام آنها مشخص بوده مبادرت نموده‌اند و همينطور اقوال و نظريات فقهاى ناشناخته را نيز مشخص نموده‌اند.
تاريخ انتشار
چاپ اول كتاب در سال 1417 ق بوده است.تحقيق و تصحيح كتاب توسط مؤسسه علامه وحيد بهبهانى انجام شده است.
تقسيم بندى مطالب
همچنانكه گذشت كتاب شامل مباحث متاجر،ديوان و توابع آن مثل رهن، حجر،ضمان حوالة، كفالة،صلح، اقرار وكالت، كتاب اجاره شامل اجارة، مزارعة، مساقات،جعالة، سبق و رمايه،شركت، مضاربة، وديعة، عارية، نقطة، كتاب الصيد و توابع آن يعنى ذبح، اطعمه و اشربة، كتابهاى ارث،قضاء و جنايات است.
پیوندها
مطالعه کتاب حاشیة مجمع الفایدة و البرهان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور