سمط الحقائق (في عقائد الإسماعیلیة)
| نام کتاب | سمط الحقائق (في عقائد الإسماعیلیة) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب سمط الحقائق (فی عقائد الاسماعیلیه) |
| پدیدآورندگان | عزاوی، محامی عباس (محقق)
وداعی، علی بن حنظله (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 215 /و4س8 |
| موضوع | اسماعیلیه - عقاید
شعر عربی - قرن 7ق. کلام اسماعیلیه |
| ناشر | المعهد العلمي الفرنسي للدراسات العربیة |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1953 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1232AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
سمط الحقائق يا سمط الحقائق فى عقائد الإسماعيلية نام كتاب است كه در اعتقادات اسماعيليه، به زبان عربى در قرن هفتم هجرى به وسيلۀ داعى الدعاة القاضى على بن حنظلة ابن ابى سالم الوادعى نوشته شده است.
گزارش محتوا
اين كتاب كه به صورت شعر مى‌باشد، در هر بابى داراى سرفصلى مى‌باشد كه بيانگر موضوع ابياتى كه ذيلش آمده‌اند، خواهد بود. فصول دوازده‌گانه كتاب از سئوال و جوابى دربارۀ آغاز خلقت شروع مى‌شود.
همچنين داراى ابوابى در توحيد، عالم ابداع، حدوث، آباء و امهات، ادوار كواكب هفتگانه، دور كشف و دور ستر معاد محمود و معاد مذموم، اتحاد ناسوت و لاهوت و ثواب و عقاب مى‌باشد.
در اولين باب كه جواب از سئوالى مى‌باشد، مؤلف مشخصاتى از كتاب را ارائه مى‌دهد كه چرا چنين اسمى برايش انتخاب كرده و به چه مطالب مهمى در آن اشاره نموده و نهايتا از دسترس عموم قرار دادن اين قصيده برحذر داشته است.
در ديگر فصل كتاب، خود بيانى كوتاه راجع به توحيد دارد كه اتصاف حضرت حق جلّ و على را به صفات هويت با الفاظ و عبارات محدود ما را غيرممكن مى‌داند.
ابوسالم و داعى عالم، ابداع و حدوث موجودات آن را بدون سبب و بدون نياز مبدع آن به آن مى‌داند و حدوث عالم را فصل عادل رحيمى شمرده است كه علم، قدرت و حياتش در آن تأثير داشته‌اند.
در فصل بعدى افلاك را به منزلۀ اب و اركان را به منزلۀ امّ به حساب آورده است.او مى‌گويد هر شخص موضع مقدرى در افلاك دارد كه قبلا از جانب مدبّر برايش مقرر شده است كه نوعى اعتقاد به جبر از اين بخش سخنان مؤلف كه بازگويى اعتقادات اسماعيليه مى‌باشد، استفاده مى‌گردد.
در مراحل سير تكاملى عالم از بدو خلقت و تشكيل اجرام ارضى و سماوى شروع شده تا مراحل پايانى را نيز در ميان اين ابيات گنجانده است كه از جملۀ آن مراحل عبارتست از ادوار كواكب سبعه و ارتباطى كه كواكب با ائمه و بزرگان اهل كشف و اهل ستر اسماعيليه دارد.
از آن نمونه مى‌توان به دورۀ هفت هزار سالۀ عالم و حضور نطقاء سبعه در اين دوران اشاره كرد. لازم است در اين جا كه اسم ناطق آمد به مراتب معنوى اسماعيليه كه بالاترين مقام، جايگاه ناطق است اجمالا مورد بررسى قرار دهيم؛ اسماعيليه از كسى كه تازه به مذهب آنها پيوسته باشد، به عنوان مستحيب ياد مى‌كنند كه اين اولين مرحلۀ نام‌گذارى آنان در مورد پيروان اين مذهب است.
آنان به آن دسته از اسماعيليان كه داراى خطاء و اشتباهاتى هستند، مأذون مى‌گويند و اگر كسى از اسماعيليه به درجۀ دعوت برسد داعى مى‌خوانند، كما اين كه خود مؤلف نيز ملقب به لقب داعى الدعاة مى‌باشد. از ميان اين دعات كسى كه مقام رياست نيز داشته باشد، حجت خوانده مى‌شود. حجت در ميان آنان نائب امام است و امام كسى است كه بى‌نياز از معلّم باشد، هر امامى نيز داراى 12 حجت مى‌باشد. اسماعيليه اساس به وصى مى‌گويند كه عبارتند از اوصياء پيغمبران و خود پيغمبران همان ناطقانند طبق بيان پيروان اين مذهب.
على بن حنظله، مؤلف كتاب معاد را به دو معاد مذموم و ممدوح تقسيم كرده است و در بيان معاد، به دوران جنينى اشاره كرده كه چگونه پس از تناسخ اب و ام نطفه در شكم مادر منعقد مى‌شود و بعد از گذراندن دوره‌هاى نه ماهه كه هر كدام داراى اتفاقات و فعل و انفعالات خاص خود مى‌باشد، قدم به عالم خارج مى‌گذارد.
آخرين باب كتاب در صفت بعث و حساب و خلود در ثواب و عقاب است كه به تناسب هر كدام مطالبى با ابيات زيبائى بيان شده است.
مؤلف قيام مهدى منتظر را از اشراط قيامت و به عنوان اولين شرط مذكور شمرده است.
كه بعد از اتمام دورۀ ستر محقق خواهد شد. وى سپس به حالات قيامت و حضور ائمه در آنجا اشاره نموده و تأثيراتى كه از حضور آنان در عالم آخرت بوجود خواهد آمد، سخن مى‌گويد. او همۀ اين‌ها را با انقطاع روابط افلاك و بازگشت خلائق به عدم مى‌داند و حرف‌هايى كه نوعى انكار حسن و قبح عقلى از آنها استشمام مى‌شود.
به اين ترتيب مطالب كتاب كه منظوما بيان شده بودند با سلام و صلوات بر خاتم انبياء(ص) و اهلبيت آن حضرت به پايان مى‌رسد.
مؤلف كتاب؛ يعنى على بن حنظلة ابن ابى سالم الوادعى از علماء مشهور اسماعيليه است. وى متوفى 22 ربيع‌الاول سال 626ق مى‌باشد.
نسخه شناسى
نسخۀ حاضر كتاب در قطع رحلى كه المعهد الفرنسى به دمشق الدراسات العربية در سال 1953 ميلادى در دمشق متصدى آن بوده است و ظاهرا در بيروت به چاپ رسيده شده است.
تحقيق اين كتاب توسط المحامى عباس الغراوى در سال 1246 و در ماه صفر انجام شده است كه وى در آغاز كتاب توضيحاتى در مورد اسماعيليه و عقائد آنان و اسامى ائمه آنان چه آن عده‌اى كه در دوران كشف بوده‌اند و چه آنهايى كه در دورۀ ستر بوده‌اند، مطالب درخور توجهى را به رشتۀ تحرير درآورده است.
در آخر كتاب فهرست‌هايى به اين ترتيب آمده است: فهرست مواضع كه همان فهرست مطالب كتاب است، فهرست كتب، فهرست امكنه و بقاع، فهرست اشخاص و فهرست الفاظ و مصطلحات.
پیوندها
مطالعه کتاب سمط الحقائق (في عقائد الإسماعیلیة) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور