إرشاد القلوب
| نام کتاب | إرشاد القلوب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ارشاد القلوب الی الصواب |
| پدیدآورندگان | دیلمی، حسن بن محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 247/5 /د9الف4 1371 |
| موضوع | احادیث اخلاقی - قرن 8ق.
احادیث شیعه - قرن 8ق. اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - جنگها علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضایل - احادیث |
| ناشر | الشريف الرضي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1371 هـ.ش یا 1412 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1414AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
إرشاد القلوب نوشته حسن بن ابى الحسن ديلمى، از علماى قرن هشتم هجرى است كه حاوى مواعظ قرآن و سنت و فضائل امير المؤمنين على عليه السلام(ع) و اهل بيت پيامبر (ص) مى‌باشد.
انگيزه تألیف
مصنف در مقدمه کتاب مى‌فرمايد: «چون ديدم سلطان شهوت و غضب بر مردم تسلط يافته و مردم مشغول به خود شده‌اند و آخرت را فراموش كرده‌اند، اين کتاب را نوشتم و آن را " إرشاد القلوب إلى الصواب " نام نهادم تا هر كس به آن عمل كند از عذاب اليم الهى در امان بماند.»
ساختار
کتاب كه در يك مجلد چاپ منتشر شده است كه، شامل دو جزء است.جزء اول کتاب، در حكمت‌ها و مواعظ قرآن و سنت است و جزء دوم، در فضائل امير المؤمنين على (ع) و اولاد طاهرين آن حضرت مى باشد.
مؤلف روايات را مستقيما از پيامبر و ائمه نقل مى‌كند و دليل اين كار خود را شهرت داشتن اين روايات در كتب روايى ذكر مى‌كند.
با اين حال كسى با اين روايات محذوف السند، معامله مرسله نكرده است و تمام روايات آن را مسنده مى‌دانند، كما اينكه در كتب روايى ديگر مشابه آنها با سند كامل يافت مى‌شود.
از اين نكته نيز كاملا مشهود است كه قصد ديلمى تأليف کتاب روايى نبوده، بلكه صرفا قصد بيدار كردن خفتگان و غفلت زدگان را بوسيله مواعظ معصومين عليهم السلام داشته است.
گزارش محتوا
مصنف ابتدا مواعظى گرانبها از قرآن كريم نقل كرده، پس از آن، مواعظ پيامبر و ائمه صلوات الله عليهم را آورده، سپس ابواب کتاب را آغاز نموده است.
عناوين باب‌ها طورى تنظيم شده كه بيشترين اثر تذكارى و موعظه‌اى را براى خواننده کتاب به دنبال داشته باشد.
جزء اول:
مؤلف در ابتدا بحث موعظه، سپس ذم دنيا و دنيا گرايى و امراض قلبى و رذائل اخلاقى و عملى را مطرح نموده، پس از آن بحث توبه و خوف و رجاء و صفات حسنه از قبيل شكر و رضا و يقين و...را مفصلا بحث كرده است.
همچنين در لابلاى فصول کتاب، بحثهايى با عنوان «مواعظ» يا «احاديثى از امام عليه السلام» و «احاديث منتخبه» آورده، كه بوسيله آنها زنگارهاى دل را صيقل زده و خانه تكانى كاملى از غبارهاى غفلت انجام دهد.
مؤلف كه خود اهل سير و اهل عمل بوده، كلامى گيرا و نفَسى گرم دارد؛ به طورى كه بدون شك، مطالعه كننده کتاب تحت تأثير مواعظ آن قرار مى‌گيرد.
در جزء دوم کتاب، كه در چاپ حاضر با جزء اول در يك مجلد است، بحثى مبسوط در فضائل و مناقب اهل بيت عنوان شده.
عناوين كلى جزء دوم كه متأسفانه در کتاب نيز فهرست نشده، عبارتند از:
- انتساب تمام علوم به امير المؤمنين على عليه السلام
- فضائل آن حضرت
- فضائل صديقه كبرى حضرت زهرا سلام الله عليها
- شجاعت و جنگ‌هاى مولاى متقيان عليه السلام.
- كلمات آن حضرت
- مناظرات و احتجاج‌هاى حضرت با علماى اديان مختلف
- فضل امت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بر ساير امت‌ها
- فضائل ساير ائمه عليهم السلام
- معجزات و كرامات قبر شريف آن حضرت در نجف اشرف و ذكر جريانات تاريخى مستند پيرامون آن.
وضعيت کتاب
کتاب شريف «ارشاد القلوب» توسط شيخ شرف الدين يحيى بحرانى، كه از شاگردان مبرّز محقق كركى است، تلخيص شده است.
همچنين مولا صالح قزوينى، م 1265ق در كنز المواعظ، در مقام اول، مواعظ مرحوم ديلمى را از ارشاد نقل كرده است.
انتساب کتاب
سيد محسن امين و بعضى علماى ديگر صاحب تراجم، با توجه به بعضى مستندات چنين استنباط كرده‌اند كه جزء دوم کتاب، كه پيرامون فضائل اهل بيت است، از ديلمى نيست و بعدا ملحق به کتاب شده است.شواهدى نيز آورده‌اند، از جمله اين كه نام کتاب با موضوع جزء دوم کتاب هيچ تناسبى ندارد و...
البته اين نظر مورد تأييد بسيارى از علماء واقع نشده و تفصيل آن در كتب تراجم آمده است و حق اين است كه تمام کتاب نوشته ديلمى است.