الرسالة الرابعة في الغيبة
| نام کتاب | الرسالة الرابعة في الغیبة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مفید، محمد بن محمد (نويسنده)
آل‌جعفر، علاء (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 209/7 /م7ک9 25.ش* |
| موضوع | مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. - کنگرهها
مهدویت کلام شیعه امامیه - قرن 4ق. |
| ناشر | المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 401 هـ.ش یا 413 هـ.ق یا 1022 م |
| کد اتوماسیون | 37036 |
معرفى اجمالى
«الرسالة الرابعة في الغيبة»، يكى از چهار رساله مختصرى است كه مرحوم شيخ مفيد (بغداد، 336 - 413ق، بغداد)، در موضوع علت غيبت طولانى حضرت مهدى(عج)، به زبان عربى نوشته است.
هرچند نام پرسشگر مشخص نشده، ولى شيخ مفيد او را يكى از مخالفان (سنيان) شمرده است. بحث شيخ مفيد، هرچند مختصر است، ولى از نظر روشى، جامع است و با بهره‌گيرى از علم كلام، فقه و آيات و روايات و حتى تحليل و تفسير حوادث تاريخى پاسخى قانع‌كننده عرضه كرده است.
اين اثر را آقاى علاء آل جعفر تصحيح كرده و آقاى سيد محمدرضا حسينى جلالى مقدمه‌اى به زبان عربى بر آن نوشته و كنگره جهانى شيخ مفيد آن را به مناسبت هزارمين سالگرد درگذشت شيخ مفيد منتشر كرده است.
در مورد اثر حاضر، گفتنى است كه حجم اندك آن نبايد ما را از ارزش والاى آن و كيفيت محتوايش غافل سازد؛ زيرا آگاهان به تاريخ انديشه اسلامى به‌خوبى مى‌دانند كه شيخ مفيد و آثار علمى‌اش تاكنون نقش بسيار سرنوشت‌سازى در تاريخ علوم اسلامى ايفا كرده و كتاب حاضر نيز همچنان جزو بهترين پاسخ‌هاى شيعه به پرسش‌هاى مبحث غيبت امام زمان(ع) است.
ساختار
كتاب حاضر در واقع رساله‌اى كم‌برگ، ولى پُربار است كه به‌صورت پرسش و پاسخ فراهم شده و به‌صورت كتاب سامان‌دهى نشده است و به همين جهت ويژگى‌هاى ساختارى كتاب را نيز دارا نيست و تقسيم به بخش و فصل و درس و... نشده است. از نظر روشى مى‌توان گفت كه اثر حاضر، اجتهادى و جامع است؛ يعنى شيخ مفيد در آن از روش‌هاى فقهى، كلامى، حديثى و ادبى و... و همچنين تحليل و تفسير وقايع تاريخى آگاهانه استفاده كرده است.
گزارش محتوا
در باره محتواى اثر حاضر، گفتنى‌ها فراوان است، از جمله:
1. نويسنده نوشته است: يكى از مخالفان پرسيد سبب پنهان شدن و غيبت طولانى امام زمان (عج) چيست؟ آيا اين عامل، عبارت از كثرت دشمنان و ترس از كشته شدن است؟ اگر چنين است، زمانه پدران ايشان بدتر بود، ولى آنان هرگز غايب و پنهان نشدند. شيخ مفيد چنين پاسخ داده است: حالت امام زمان(ع) غير از وضعيت پدران ايشان (ع) است و همين اختلاف باعث آن شده است كه ايشان در اين زمان پنهان شود و روزگارى نيز ظاهر گردد و همين روشن مى‌كند كه ادعاى دشمن صحيح نيست. توضيح مطلب اين است كه حضرت مهدى موعود(عج) مكلف است كه در هنگام ظهور، قيام مسلحانه (با شمشير) كند، ولى هيچ‌كدام از پدرانش(ع) موظف به چنين وظيفه‌اى نبودند. او وقتى كه ظاهر شود مُلزَم به ترك تقيه است، ولى ديگران چنين نيستند. امامان پيشين(ع) تقيه مى‌كردند و با دشمنان رفت‌وآمد داشتند و... وقتى مورد سؤال قرار مى‌گرفتند، به امامى اشاره مى‌كردند كه در آخر الزمان خواهد آمد و خداوند به‌وسيله او غم‌ها را برطرف مى‌سازد و امت اسلام را به‌وسيله او زنده و هدايت مى‌كند و در هنگام ظهور براى او تقيه روا نيست و فرشتگان نام او را در آسمان فرياد مى‌زنند و جبرئيل و ميكائيل مردمان را به بيعت با او فرامى‌خوانند و... (متن كتاب، ص11 - 12).
2. نويسنده، تأكيد كرده است: چون عصمت امام زمان(عج) ثابت است پس بايد استتار هم بكند تا به‌صورت يقينى بداند كه يارانش فراهم مى‌شوند و مصلحت عمومى در ظهور مسلحانه او قرار مى‌گيرد و مى‌تواند حدود را اقامه كند و احكام شرع را حاكم سازد... (ر.ك: همان، ص13).
3. نويسنده از تحليل و تفسير حوادث تاريخى نيز استفاده كرده و چنين نوشته و از مخاطب بحث پرسيده است: پيامبر(ص) در دوره سيزده ساله‌اى كه در مكه بود و مردم را به‌سوى خدا دعوت مى‌كرد، باآنكه قريش اصحاب پيامر(ص) را شكنجه مى‌دادند و شهيد مى‌كردند و...، آيا پيامبر(ص) اجازه استفاده از شمشير را به يارانش داد؟! ... شيخ مفيد با ذكر حوادثى چون محاصره اقتصادى و اجتماعى در شعب ابى‌طالب(ع) و واقعه ليلة المبيت و هجرت به مدينه و صلح حديبيه و... پرسش‌هايى افزوده است: چرا پيامبر(ص) در مكه نجنگيد و بر آن همه آزار و اذيت صبر كرد و يارانش را از جهاد برحذر داشت، درحالى‌كه آنان جانشان را در راه نصرت اسلام فدا مى‌كردند؟! چه چيزى او را واداشت كه از نجاشى كمك بگيرد و يارانش را از مكه به حبشه بفرستد؟! چرا رسول‌خدا(ص) در حديبيه صلح كرد؟! و... شما چه پاسخى براى اختلاف رفتار پيامبر(ص) در اين حوادث و رفتار ايشان در غزوات داريد؟! پاسخ ما در مورد اختلاف عملكرد حضرت مهدى موعود(عج) با پدران بزرگوارش(ع)، عبارت از همان پاسخ است (ر.ك: همان، ص13 - 16).
وضعيت كتاب
با توجه به آنكه اين رساله در قالب پرسش و پاسخ نوشته شده و ساختار كتابى ندارد و حجمش نيز اندك است، براى آن، فهرست مطالب و همچنين فهرست منابع و فهرست‌هاى فنى (آيات، روايات، اعلام، امكنه و...) فراهم نشده است.
مصحح محترم، تصاويرى از آغاز و انجام نسخه خطى اثر حاضر را آورده است كه در كتابخانه آيت‌الله مرعشى نجفى در قم موجود است (همان، ص9 - 10). مصحح محترم در مواردى پاورقى‌هايى نوشته است و گاه لغتى را بر اساس كتاب «لسان العرب» معنا كرده (ر.ك: متن كتاب، ص14، پاورقى 1) و گاه نسخه‌بدل عبارتى را آورده (ر.ك: همان، ص14، پاورقى 2) و گاهى توضيحى تاريخى و تفسيرى با ذكر منبع بحث و نام كتاب و جلد و صفحه مورد نظر نوشته است (ر.ك: همان، ص14، پاورقى 3 و ص15، پاورقى 4).
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب الرسالة الرابعة في الغیبة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور