الزيدية
| نام کتاب | الزیدیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | قراءة في المشروع و بحث في المکونات |
| پدیدآورندگان | حمید الدین، عبدالله بن محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 239/6 /ح8ز9 |
| موضوع | زیدیه - عقاید |
| ناشر | مرکز الرائد للدراسات و البحوث |
| مکان نشر | صنعا - یمن |
| سال نشر | 1424 هـ.ق یا 2004 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12315AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
الزيدية قرائة في المشروع و بحث في المكوّنات، تأليف عبدالله بن محمد بن اسماعيل حميدالدين، از جمله نوشته‌هاى معاصر در باره فرقه زيديه، به زبان عربى است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و متن است. اگرچه كتاب، فاقد تبويب و فصل‌بندى به شيوه مرسوم نگارش است، اما يازده بحث اصلى مى‌توان در آن مشاهده نمود. نويسنده در نگارش مباحث، از نظم منطقى پيروى نكرده است؛ به‌عنوان مثال، معرفى فرقه زيديه در عنوان «الزيدية و الإمام زيد» آورده شده و يا «استعمالات الزيدية» كه به لحاظ منطقى جايگاهش در ابتداى مباحث است در اواسط آن ذكر شده است. كتاب به شيوه مستند نگارش نشده و از اشاره به منابع خوددارى شده است.
گزارش محتوا
لفظ زيديه اشاره به انتساب اين فرقه به زيد بن على بن حسين بن على بن ابى‌طالب دارد. ارتباط زيديه با زيد بن على(ع) از نوع علاقه تبعيت در قضاياى علمى نيست. زيديه اگرچه رأى زيد بن على(ع) را مى‌پذيرند، اما ملتزم به تقليد از او بلكه از ديگر ائمه اهل بيت(ع) نيستند. زيديه، معتقد است كه اجتهاد در هر عصرى و در هر مكانى براى هركس كه اسباب اجتهاد را دارا باشد واجب است [۱]. برخى از معاصرين معتقدند كه زيديه تنها منسوب به امام زيد است و هيچ علاقه‌اى بين اين دو نيست [۲].
نويسنده در بخشى از كتاب به تبيين ديدگاه زيديه در باره خلافت پرداخته است. اولويّت على(ع) به خلافت، بين فِرَق زيديه مشترك است. از ديگر موضوعاتى كه بين فرق زيديه مشترك است عبارت است از: برخطا دانستن ابوبكر و همراهان در امور زير:
- برگرداندن مقام خلافت از على(ع)؛
- منع فاطمه(س) از فدك كه از پيامبر (ص) به آن حضرت به ارث رسيد [۳].
در برخى از كتب فِرَق چنين آمده كه زيديه فقهش را از مذهب ابوحنيفه گرفته و در فروع، حنفى است. اصول دين را هم از معتزله گرفته است و حال‌آنكه زيديه اين دو نسبت را به‌شدت نفى مى‌كند. نويسنده در بخش ديگرى از مباحث به بررسى اين موضوع پرداخته است [۴].
فرقه‌هاى متعددى به زيديه نسبت داده شده است. نويسنده ابتدا سه فرقه جاروديه، صالحيه و جريريه را نام برده و مؤسسين آنها را ذكر مى‌كند. پس از آن فرقه‌هاى ديگرى چون حسينيه، مطرفيه و مخترعه را طرح و به تبيين افكار و اعتقادات آنها مى‌پردازد [۵].
از جمله ويژگى‌هاى بارز زيديه، جايگاه مرتفعى است كه براى ائمه اهل بيت(ع) قائل است. زيديه براى ائمه(ع)، مرجعيت سياسى نيز قائل است. اهل بيت، مطابق فكر زيديه عبارتند از على بن ابى‌طالب(ع)، امام حسن (ع)، امام حسين (ع) و فرزندان آنان كه از سيره و افعال آنان پيروى كنند. نويسنده در بخشى از كتاب اسامى ائمه زيديه را با تاريخ وفات آنها ذكر كرده است؛ افرادى همچون زيد بن على، عبدالله بن حسن بن حسن، محمد بن عبدالله نفس زكيه، ناصر اطروش حسن بن على و... [۶].
نويسنده در ذيل عنوان «امامت» به بررسى ويژگى‌هاى امام از ديدگاه زيديه پرداخته است. از جمله مسائلى كه به‌منزله شعار زيديه است، «امامت مفضول با وجود فاضل» است. نويسنده در اينجا به اشتباهى كه در قول به صحت امامت در استناد به اين مسئله صورت گرفته، اشاره كرده است. وى تأكيد مى‌كند كه در امامت على بن ابى‌طالب(ع) تنها موضوع افضليت مطرح نبوده، بلكه امامت آن حضرت به «نص» بوده است [۷].
از جمله بخش‌هاى مفيد كتاب، ذكر مصادر زيديه به‌تفكيك منابع اصول دين، فقه و حديث و تفسير است [۸].
از جمله سؤالاتى كه براى خواننده فرقه زيديه مطرح خواهد بود آن است كه اين فرقه هم‌اكنون در چه مناطقى وجود دارد. مؤلف در انتهاى كتاب به زيديه كنونى اشاره كرده و يمن را تنها منطقه‌اى مى‌داند كه اين فرقه در آنجا وجود دارد و معتقد است كه زيديه‌اى كه در ساير مناطق وجود دارد، به‌گونه‌اى به زيديه يمن بازمى‌گردد. در منابع از وجود اين فرقه در شمال ايران، در بلاد ديلم و طبرستان و نيز در هند هم گزارش شده، اما اكنون در اين مناطق از اين فرقه خبرى نيست [۹].
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب و منابع و مصادر در انتهاى آن آمده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.