المشارع و المطارحات (ترجمه طاهری)

المشارع و المطارحات

المشارع و المطارحات
نام کتاب المشارع و المطارحات
نام های دیگر کتاب المشارع و المطارحات (راهها و گفتگوها)
پدیدآورندگان سهروردي، يحيي بن حبش (نويسنده)

طاهري، صدرالدين (مترجم)

زبان فارسي
کد کنگره ‏BBR‎‏ ‎‏760‎‏ ‎‏1385‎‏الف
موضوع فلسفه اسلامي
ناشر مجلس شوراي اسلامي، کتابخانه موزه و مرکز اسناد
مکان نشر ايران - تهران
سال نشر 1385ش
کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE13914AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

المشارع و المطارحات (راه‌ها و گفتگوها)، تألیف شهاب‌الدین یحیى سهروردى (549-587ق)، مشهور به شیخ اشراق، یکى از آثار مهم در زمینه مطالعات فلسفى با ترجمه سید صدرالدین طاهرى است. اصل کتاب شامل دانش‌هاى سه‏گانه، منطق، طبیعیات و الهیات بوده، ولى آنچه با تصحیح هانرى کربن به چاپ رسیده و ترجمه آن در این کتاب ارائه مى‏شود، دانش سوم یا «الهیات» است.‏

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه مترجم، مقدمه مؤلف و متن کتاب در هفت مشرع است که هر مشرع مشتمل بر فصولی است و در مجموع 49 فصل دارد؛ برخی چون مشرع چهارم مشتمل بر دو فصل و برخی هم چون مشرع سوم حاوی پانزده فصل است. سهروردی در مقدمه بخش منطق، شیوه نگارش کل کتاب را چنین توضیح داده است: «باید‌ دانست‌ که‌ من‌ در این کتاب تـرتیبى را رعـایت نـکرده‌ام و گاهى خود را ملتزم به علمى نساخته‌ام، بلکه غرضم طرح بحث بوده است؛ گرچه مـمکن اسـت در این بحث کار‌ به بررسى علوم مختلف کشیده شده باشد[۱].

گزارش محتوا

شیخ اشراق دو کتاب فلسفى مفصل دارد: یکى از آنها کتاب «حكمة الإشراق» و دیگرى «المشارع و المطارحات» است. نهایت آمال شیخ در باب حکمت را بایستى در «حكمة الإشراق» جویا شد، ولى المشارع، چنان‌که در مقدمه آن تصریح شده، به‏عنوان مقدمه ضرورى «حكمة الإشراق» نوشته شده است. در حکمت اشراق، که سهروردى مؤسس آن است، آخرین و برترین وسیله درک حقیقت «اشراق» است؛ اما حکمت بحثى و استدلالى نیز در این مکتب، نه‏تنها مطرود نیست، بلکه لازم شناخته شده؛ چه، بر جویاى حکمت فرض است که نخست به بحث و استدلال بپردازد و طریق مشائیان را بپیماید؛ پس از پختگى در این مرحله است که به‏تدریج به ناتوانى عقل پى مى‏برد و راه صحیح را که توسل به اشراق و شهود است، پیدا مى‏کند؛ البته مراقبت نفسانى و تحمل ریاضات عرفانى نیز شرط ضرورى وصول بدین ‏مرتبه است. از این ‏جهت است که شیخ اشراق به نوشته‏هاى مشائى مختصر خود، مانند تلویحات قانع نشده و مفصل‌ترین کتاب مشائى خود را تحت عنوان «المشارع و المطارحات» به رشته تحریر کشیده و در مقدمه آن با صراحت تمام مى‏گوید: «هرکس در علوم بحثى مهارت‏ نیابد، به کتاب من که «حكمة الإشراق» نامیده مى‏شود، راه ندارد و این کتاب بایستى پیش‏از «حكمة الإشراق» و بعد از مختصرى که تلویحات نامیده شده است، خوانده شود»[۲].

سـهروردى در مـشرع اول درباره برخى امور که دانستن آن پیش از عـلم کلّى ضـرورت دارد و کسـانى که درباره آن به اشـتباه افـتاده‌اند، سخن‌ گفته است. وى این مـشرع را در سـه فصل سامان داده و در فصل نخست از چند اصطلاح بنیادین، همچون وجود و شیئیت، نسبت میان آن دو، واسطه مـیان وجـود و عدم، وجوب و امکان‌ و امتناع‌ و حق و صـدق سـخن به مـیان آورده اسـت. فـصل دوم درباره وجود و عدم و فـصل سوم درباره جوهر و عرض است[۳].

در مشارع دوم تا پنجم، مباحثی پیرامون مقالات و اثبات عرضیت بعضى و جوهریت بـعضى، تقسیمات وجود، واجـب الوجود و فعل خداوند مطرح شده استخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ </ref> برای برچسب <ref> پیدا نشد.

در مشرع هفتم و پایانى این‌ کتاب‌ از‌ ادراک و علم واجب الوجود و سعادت و شقاوت سخن به میان آمده است و مطالبى همچون بقاى‌ نفس‌، امتناع تناسخ، سلوک حکماى الهى در آن مطرح شده است. در فصل هـفتم‌ از‌ این مشرع وصیت سهروردى آمده است و او در این فصل سنّ خود را به هنگام نگارش‌ المشارع‌ نزدیک به سى سال ذکر کرده است[۴].

ویژگی‌های ترجمه:

الف)- هرجا اکتفا به متن اصلى، به علت نارسایى یا اختصار زیاد نمى‏توانسته مطلب را به‏خوبى واضح سازد، جمله یا جملاتى کوتاه در میان [ ] افزوده شده؛ به‏گونه‏اى که پس از برداشتن [ ] متن اصلى و محتواى آن محفوظ مانده و در حد خود به‏تنهایى مفهوم باشد[۵].

ب)- گاهى متن کتاب به‏گونه‏اى مغشوش است که با اضافه کردن یکى دو جمله به‌وضوح نمى‏گراید و با طولانى شدن دامنه بحث و ذکر متفرقات مربوط به آن، اصل مطلب را به ورطه فراموشى مى‏سپارد؛ در این‏گونه موارد سعى شده است چکیده مطلب در پایان متن تحت عنوان «خلاصه» و در داخل علامت [ ] ذکر شود و چنانچه نیاز به توضیح بیشتر احساس مى‏شده و یا ایرادى به نظر مترجم رسیده، در پاورقى مستقلى به شرح مقصود پرداخته شده است[۶].

ج)- نسخه‏هاى پیشین کتاب معمولا با چاپ سنگى و داراى صفحات بزرگ و عارى از شیوه پاراگراف‏بندى است و نسخه‏اى که مورد استفاده قرار گرفته باآنکه تصحیح شده و دقت فراوانى هم در تشخیص نسخه‌بدل‌هاى آن شده، متأسفانه گاه در متن خود مبهم است و عارى از مظنه اسقاط و اشتباه جزئى نیست. همچنین، گاه بى‏جهت پاراگراف جدیدى تأسیس شده و به عوض گاهى از تأسیس یک یا چند پاراگراف جدید و لازم‏ خوددارى شده است. کوشش مترجم در سرتاسر کتاب بر این است که این‏گونه نقایص را جبران کند. همین ‏جا باید متذکر شد که در نسخه تصحیح‏شده توسط هانرى کربن شماره‏هایى هم براى پاراگراف‌هایى که به نظر مصحح مهم و اساسى بوده در نظر گرفته شده، که به 225 مى‏رسد. در این ترجمه از شماره‏هاى مذکور – هرچند گاهى به نظر مترجم بى‏مورد مى‏آمده و گاهى نیز لازم مى‏نموده، ولى ذکر نشده - استفاده شده تا چنانچه خواننده‏اى مراجعه به متن اصلى را در موردى لازم بداند، آسان‌تر بدان دست یابد[۷].

د)- عناوینى را مصحّح با علامت ( ) افزوده که همه آنها با همان علامت در ترجمه آمده‏اند؛ به‏علاوه، عناوین فرعى دیگرى نیز توسط مترجم افزوده شده که همگى در علامت [ ] قرار گرفته‏اند. این عناوین، به‌ضمیمه پاراگراف‌هاى جدیدى که تأسیس شده کمک فراوانى به تفکیک و فهم مطالب مى‏کنند[۸].

ه)- شیوه نگارش شیخ اشراق در این کتاب غالبا روان و قابل فهم است؛ اما در ترجمه نیز این کوشش به عمل آمده تا عبارات، سلیس و دور از پیچیدگى باشند و به‏ویژه جملات طولانى که بین مبتدا و خبر آنها فاصله زیاد وجود دارد، به جملات کوچک‌تر تجزیه شده‏اند و درعین‏حال، سعى مترجم بر این بوده تا از وزن فلسفى مطالب کاسته نشود[۹].

و)- اصطلاحات خاص عرفانى و فلسفى غالباً همراه با ترجمه آمده و در صورت وضوح، به‌صورت اصلى به ترجمه منتقل شده‏اند[۱۰].

ز)- پى‏نوشت‌هایى براى این ترجمه در نظر گرفته شده که شامل توضیح برخى اصطلاحات، تلخیص برخى از مطالب طولانى، نقل به مضمون‏ شمارى از متون مشکل، نشانی‌هاى شناخته‏شده توسط مترجم و بالاخره پاره‏اى از انتقادات، در حد درک و معرفت مترجم مى‏باشد[۱۱].

وضعیت کتاب

این ترجمه از روى نسخه تصحیح‏شده هانرى کربن، چاپ انجمن حکمت و فلسفه (1355ش، مجموعه یکم)، انجام شده است[۱۲].

فهرست مطالب در ابتداى کتاب و فهرست نام‌ها، جای‌ها، کتاب‌ها و اصطلاحات در پایان کتاب قابل‏ ملاحظه است[۱۳].

پانویس

  1. ر.ک: مرادخانی، زهرا، ص42؛ سهروردی، یحیی بن حبش، ص2
  2. مقدمه مترجم، ص32
  3. ر.ک: مرادخانی، زهرا، ص 42
  4. همان
  5. مقدمه مترجم، ص34
  6. همان
  7. ر.ک: همان
  8. همان، ص35
  9. همان
  10. همان
  11. همان
  12. همان، ص33
  13. همان، ص6

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. مرادخانی، زهرا، «معرفی تحلیلی یک مقاله، یک کتاب: نگاهی به آثار شیخ اشراق»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب ماه فلسفه، شهریور 1388، شماره 24، صفحه 39 تا 54، به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/780911

  1. سهروردی، یحیی بن حبش، «المشارع و المطارحات»، تهران، نشر حق یاوران، چاپ اول، 1385.

وابسته‌ها

المشارع و المطارحات

پیوندها