متشابه القرآن
| نام کتاب | متشابه القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | قاضی عبدالجبار بن احمد (نويسنده)
زرزور، عدنان محمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 85/1 /ﻫ8م2 |
| موضوع | قرآن - متشابهات و محکمات |
| ناشر | مکتبة دار التراث |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3142AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«متشابه القرآن»، تاليف قاضى عبدالجبار، چنانكه از نام كتاب پيداست به شرح متشابهات قرآن اختصاص دارد؛ يعنى آيات متشابه را به ترتيب و نظم مصحف شريف مطرح مى‌كند و در پيرامون آنها ابتدا بحث لغوى و زبانى مى‌كند و سپس به تأويل و تحليل عقلى آن و بيان معناى مراد مى‌پردازد. اين اثر خود نمونۀ والايى از كلام عقل‌گرايانۀ معتزلى است و قاضى عبدالجبار معتقد است، نيرومندترين ابزارى كه مى‌توان به وسيله آن بين محكم و متشابه از آيات قرآنى فرق نهاد، أدلۀ عقلى است. از اين‌رو وى به تأويل آياتى كه ظواهر آنها با توحيد و عدل ناسازگار دست زده و بر طبق قواعد و اصول عربى به نحوى تأويل نموده تا با ادلۀ عقلى سازگار آيد. قاضى در موارد متعددى از اين روش عقل‌گرايانۀ خود در تأويل آيات محكم و متشابه دفاع كرده و در آثار متعدد خود بر آن تأكيد مى‌كند.
محقق و پژوهشگر اين كتاب ضمن مقدمه‌اى طولانى به معرفى مؤلف و نيز معرفى كتاب حاضر پرداخته و روش عقلى قاضى عبدالجبار را يادآور مى‌شود. «متشابه القرآن» جزو مهم‌ترين و كهن‌ترين آثار قرآن پژوهى در زمينۀ متشابهات قرآن به شمار مى‌آيد.
ساختار و گزارش محتوا
كتاب؛ مشتمل بر يك پيش درآمد و مقدمه‌اى تفصيلى از محقق كتاب آقاى دكتر محمد عدنان زرزور است. محقق اين مقدمه را به دو فصل ذيل تقسيم كرده است.
الفصل الاول: «قاضى عبدالجبار»؛ در اين فصل به معرفى قاضى و جايگاه علمى او پرداخته شده است. الفصل الثاني: متشابه القرآن. به معرفى آثار قرآنى قاضى و از جمله «متشابه القرآن» پرداخته شده و روش علمى قاضى در اين كتاب تبيين گشته و جايگاه اين كتاب در ميان آثار متشابهى كه در اين زمينه نگاشته شده، شناسانده شده است. سپس به معرفى نسخه‌هاى خطى اين كتاب پرداخته شده است.
اصل كتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌اى طولانى از مؤلف است كه در آن به امور ذيل پرداخته مى‌شود:
1-كيفية الاستدلال بالقرآن على ما يدل عليه 2 و 3-الفرق بين المحكم و المتشابه و اثبات مزية الحكم 4-إثبات أن القرآن من فعله تعالى و خلقه.5-المتشابه مما يعلم العلماء تأويله 6-حد المحكم و المتشابه 7-القرآن كله محكم و كله متشابه باعتبار آخر 8-وجوه المصلحة في جعله تعالى بعض القرآن متشابها 9- الوجه الذى يعلم به أن القرآن دلالة و حجة 10-الوجوه التى يقع عليها الاستدلال بالقرآن على ما هو حجة فيه 11 و 12-ضرورة بيان المراد بالمتشابه و ذكر وجوهه و تفصيل القول في الآيات المتشابه.
در اين بخش اخير به نحو تفصيل در مورد آيات متشابه موجود در تك تك سور قرآن سخن مى‌گويد. در پايان فهرست مصادر تحقيق، شواهد قرآنى و حديثى، اعلام و...آمده است.
نسخه شناسى
نسخۀ خطى كه در صفر 618ق در شهر ظفارذى بين در شمال صنعاء كتابت شده و با نسخه‌اى كه در سال 478ق؛ يعنى بعد از وفات مؤلف كتابت شده، مقابله گشته است. تصوير نسخه مذكور در مجموعه نسخ خطى «دار الكتب المصرية» كه در سال 1952م از مجموعه نسخ خطى نادر كتابخانه‌هاى يمن تهيه شده و به شمارۀ 27620 ب موجود مى‌باشد.
اصل نسخه در كتابخانه «الجامع الكبير» صنعاء به شماره 494 تفسير موجود است.
اين اثر با تصحيح و تحقيق دكتر عدنان محمد زرزور استاد دانشگاه دمشق از سوى انتشارات «دار التراث» قاهره در دو مجلد به سال 1386ق انتشار يافته است.
نسخه حاضر در برنامه همان نسخۀ تحقيق شده، دكتر عدنان است كه دو جلد آن در يك مجلد به زبان عربى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 810 صفحه توسط انتشارات «دار التراث» قاهره منتشر شده است. اين نسخۀ، نسخۀ افست شده چاپ«دار التراث» مى‌باشد.
منبع:
1-خرمشاهى، بهاءالدين، دانشنامه قرآن، جلد اول ص 748.
2-همان خرمشاهى، بهاءالدين، دانشنامه قرآن، جلد اول ص 1621.
3-مقدمۀ محقق و متن كتاب.