ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
| نام | ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین |
|---|---|
| نام های دیگر | احسائی، ابن‌ابی‌جمهور |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 904 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
عوالی اللیالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه (خطی) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده |
| کد مولف | AUTHORCODE29AUTHORCODE |
ولادت
ابو جعفر، محمد بن على بن ابراهيم معروف به ابن ابى جمهور احسائى در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.
پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهيم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.
تحصيلات
ابن ابى جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى،از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.
او كه قدمهاى اوليه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود،با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امير المؤمنين على عليه السلام سريع‌تر كرد.
در اين ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.
سفرها
دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگيشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند،چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر براى دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.
يكى از اين دانشمندان راستين ابن ابى جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.
ابن ابى جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.
شيخِ احساء كه حوزه علميه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات الله عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.
پس از ورود به مشهد مقدس «سيد محسن رضوى»،كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود ميهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمين زد.
ورود ابن ابى جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.
مناظره تاريخى
از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با يكى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابى جمهور رسانده بود.
اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شيعيان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.
از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروي و الهروي» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.
ابن ابى جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه السلام در سال 893 هجرى براى دومين بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزديك به دو سال در جوار مولا امير المؤمنين عليه السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه السلام گشته و تا پايان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.
اساتيد
اساتيد و مشايخ روايت ابن ابى جمهور عبارتند از:
1 - شيخ زين الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
2 - سيد شمس الدين محمد موسوى احسائى
3 - شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
4 - شيخ على بن هلال جزائرى و...
شاگردان
از جمله شاگردان ابن ابى جمهور هستند:
1 - سيد محسن رضوى
2 - شيخ ربيعة جزائرى
3 - سيد شرف الدين طالقانى
4 - شيخ محمد صالح غروى حلى
5 - شيخ على كركى، محقق ثانى
تأليفات
مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابى جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:
1 - عوالي اللآلي العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
2 - أسرار الحج
3 - الأنوار المشهدية
4 - بداية النهاية
5 - التحفة الحسينية (شرح الفيه شهيد اول)
6 - دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
7 - زاد المسافرين (در اصول دين)
8 - الأقطاب الفقهية
9 - معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
10 - کتاب المقتل
11 - مناظرة بين الغروي و الهروي
اعتبار مؤلف و كتب
ابن ابى جمهور از جمله شخصيت‌هاى جنجال برانگيز در طول تاريخ است. عده‌اى او را عالم، فاضل، فقيه، متكلم، محدث، عارف، حكيم و جامع بين معقول و منقول مى‌دانند.
عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.
گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هايى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.
جواب
در اينجا به صورت خلاصه مى‌گوييم:
ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققين پوشيده نيست.
استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شيعيان جاى دارد.
ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رويه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.
ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمينان به صدور آن است.
همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: شيخ صدوق و كلينى و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاههايى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب اين بزرگوار نمايان است.
اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:
اولا: ابن ابى جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه شيخ صدوق در آخر من لا‌يحضره الفقيه انجام داده است.
ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه براى نشان دادن اين است كه اين روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.
وفات
ابن ابى جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى الله عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.
از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست، چنان كه تاريخ دقيق وفات آن عالم ربانى نيز ثبت نشده است.
وابسته‌ها
الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده