شرح الكافية الشافية
| نام کتاب | شرح الکافیة الشافیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن مالک، محمد بن عبدالله (نويسنده)
معوض، علی محمد (محقق) عبدالموجود، عادل احمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 1238 * |
| موضوع | ابن مالک، محمد بن عبدالله، 600؟ - 672ق. الکافیه الشافیه - نقد و تفسیر |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1420 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE15241AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
شرح الكافية الشافية، اثر ابن مالك نحوى است. وى اين كتاب را در توضيح «الكافية الشافية» كه شامل سه هزار بيت مى‌باشد، نگاشته است. «الخلاصة»، خلاصه كتاب «الكافية الشافية» است كه شامل 1000 بيت بوده و در محافل علمى به «الفيه ابن مالك » كه از معروف‌ترين كتب نحوى مى‌باشد، نام گرفته است. پسر ابن مالك به نام ابن ناظم يا بدرالدين بن مالك، نيز شرحى بر كتاب سه هزار بيتى «الكافية الشافية» نوشته كه نام آن را نيز «شرح الكافية الشافية» گذاشته‌اند.
اما اثر حاضر كه در اين نوشتار، در پى گزارش آن هستيم، اثر خودِ ابن مالك مى‌باشد كه شرحى بر كتاب خويش نوشته است. تحقيق اين اثر، توسط على‌محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود صورت گرفته است.
«الكافية و الشافية» نام اثر ديگرى نيز مى‌باشد كه مؤلف آن ابن حاجب بوده و ممكن است از جهت تشابه اسمى با اين كتاب اشتباه گردد. اين دو كتاب ارتباطى با يكديگر نداشته و اثر ابن مالك ، فقط همنام اثر ابن حاجب مى‌باشد.
ساختار
كتاب با مقدمه محققين آغاز و مطالب در دو جلد، در عناوين مختلف و متعددى همچون: باب اعراب و بنا، نكره و معرفه، ابتدا، افعال مقاربه، مضاف و مضاف‌اليه، توابع، مرفوعات و منصوبات و برخى از مباحث صرفى، تنظيم شده است.
گزارش محتوا
مقدمه، داراى سه باب به شرح زير مى‌باشد:
باب اول، پيرامون ابن مالك و دوران زندگانى وى در اندلس و مشرق بوده و دربردارنده اطلاعات زير در باره او مى‌باشد: نسب، زمان و محل تولد، خانواده در اندلس، چگونگى تحصيل و استادان در اندلس، سفر به مشرق و اثر اين سفر در زندگانى و مطالعات و سلوك وى، تحصيل و استادان در مشرق، اشتغال به امامت و تدريس و تأليف، خانواده در مشرق، اخلاق و صفات و زمان وفات [۱].
در باب دوم، در پنج بخش، مؤلفات نحوى، صرفى، لغوى، قرائات و اشعار، به مؤلفات ابن مالك پرداخته شده است [۲].
در باب سوم نيز در سه بخش زير، به مذهب نحوى ابن مالك پرداخته شده است:
الف) مذهب نحوى از لحاظ شكلى: نوآورى در شيوه تأليف و نظم علمى مباحث فنى.
ب) از لحاظ موضوع؛ كه موارد زير در آن، بررسى شده است:
1. تيسير و سهولت؛
2. مزج و اختيار.
ج) از لحاظ ديدگاه وى پيرامون بعضى از قضاياى نحوى و ادله آنها.
د) اصول نحوى عامه نزد ابن مالك .
ه) اصطلاحات نحوى ابن مالك [۳].
مؤلف، در اين شرح، در بخش‌هاى مختلف و متعدد در ذيل يك يا چند بيت از اشعارى كه در كتاب «الكافية الشافية» درج نموده، به تبيين و توضيح و بررسى واژه‌ها و كلمات آنها پرداخته است.
اين كتاب، در واقع شرح مبسوطى است بر مسائل نحوى كه در آن به همه آراء و نظريات مختلف پرداخته شده است. به نظر مى‌رسد ابن مالك در اين اثر، همچون ابن حاجب، بيشتر گردآورنده و مفسر آراء است تا صاحب نظريه‌اى خاص. بااين‌همه، وى در جاى‌جاى كتاب از خود استقلال رأى نشان داده و در بحث از مسائل نحوى، نظريات خود را نيز مطرح نموده، يا از ديدگاهى خاص دفاع كرده است.
كتاب از لحاظ استشهاد به آيات قرآن، احاديث نبوى و اشعار عرب، بسيار غنى بوده و همين جامعيت و شيوه بيان آن سبب شده است تا از ديرباز، مورد توجه و ستايش اديبان و نحويان قرار گرفته و در برخى مجامع به‌صورت كتابى درسى درآيد.
در پايان جلد دوم، نص كتاب «الكافية الشافية» ذكر شده است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، آيات، احاديث، اشعار و رجزهاى مذكور در متن، به همراه فهرست مراجع و منابع مورد استفاده در تحقيق، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط محققين نوشته شده و در آن، به ذكر منابع، توثيق اشعار، تراجم اعلام، تعليق بر بعضى از مسائل نحوى و توضيح الفاظ غريب از معاجم لغت پرداخته شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
ابن مالک، محمد بن عبدالله (نويسنده)
معوض، علی محمد (محقق)
عبدالموجود، عادل احمد (محقق)
پیوندها
مطالعه کتاب شرح الکافیة الشافیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور