تقریرات اصول
| نام کتاب | تقریرات اصول |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | خلاصه تقریر و درس محمود شهابی در سال سوم قضائی دانشکده حقوق |
| پدیدآورندگان | شهابی، محمود (نويسنده)
فربد، عباس (اهتمام) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 159/8 /ش9ت7 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - قرن 14 |
| ناشر | حاج محمد علی علمی (چاپخانه) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1321 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12242AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«تقريرات اصول» خلاصه تقريرات و دروس اصول فقه محمود شهابى خراسانى است كه به صورت اجمالى كليه مباحث علم اصول فقه را مورد بحث قرار داده است. وى اين مباحث را در دانشگاه تهران ارايه كرده و توسط يكى از شاگردان و دانشجويانش به نام عباس فريد به نگارش در آمده است.
ساختار
كتاب با تاريخچه حدوث علم اصول و چگونگى تطورات آن آغاز شده است. پس از آن در ضمن يك مبحث مقدماتى تعريف، موضوع، فايده علم اصول و مباحثى از اين دست مورد بررسى قرار گرفته است. مباحث اصلى كتاب نيز در ضمن سه فصل مباحث الفاظ، ادله عقليه و اجتهاد و تقليد مطرح شده است.
گزارش محتوا
در ابتداى كتاب تاريخچه‌اى از علم اصول فقه در ميان علماى شيعه اماميه و پيدايش مباحث اين علم در تاريخ اسلام ارايه شده و فراز و نشيب‌هايى كه اين علم از صدر اسلام تاكنون به خود ديده است به صورت مبسوط مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. نويسنده به معرفى نخستين علماى علم اصول از شيعه و اهل‌سنت به ويژه در دوران عباسيان مانند ابوحنيفه، ابن حمزه كسايى، يعقوب بن ابراهيم، محمدبن حسن شيبانى، مصطفى بن عبدالله معروف به حاجى خليفه و...پرداخته و روشهاى آنان در تبيين مباحث اصول فقه را بيان كرده است.
آنگاه به دوره‌اى ديگر از تطور علم اصول فقه در ابتداى غيبت كبرى اشاره كرده و ظهور علماى بزرگ شيعه مانند شيخ مفيد، شيخ طوسى، سيد مرتضى، علامه حلى و... و ابتكارات اصولى و فقهى آنان را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. در اين راستا نگارنده به ظهور دو طيف عمده از علماى شيعه به نامهاى اخباريان كه اعتقاد چندانى به علم اصول و مبانى عقلى براى استنباط حكم شرعى نداشتند و تنها قرآن و روايات را منبع اصلى براى استخراج حكم شرعى مى‌دانستند و اصوليان كه معتقد به استخراج حكم شرعى از ادله عقلى و نقلى بودند اشاره كرده و تقابل هميشگى اين دو طيف از علما را در طول تاريخ اسلام تا عصر كنونى به تصوير كشيده است.
وى سپس به تعريف علم اصول فقه و موضوع و فايده اين علم پرداخته و نقش اين علم در گسترش احكام شرعى و تبيين آن را بيان نموده است. در ادامه نويسنده به بحث در مورد امتياز علوم از يكديگر و جايگاه مهم علم اصول فقه در استنباط حكم شرعى اشاره كرده و اقوال مختلف در مورد موضوع علم اصول فقه و غرض از اين علم را بررسى نموده است. آنگاه نويسنده به بررسى مباحث الفاظ در علم اصول فقه پرداخته و در ابتداى اين مباحث حقيقت و وضع و اقسام آن را بيان كرده است.
در بخش ديگرى از كتاب نگارنده به بحث درباره اشتراك لفظى و اشتراك معنوى، ترادف حقيقت و مجاز و راه‌هاى شناخت لفظ حقيقى و مجازى از يكديگر پرداخته و استعمال لفظ در معناى حقيقى و مجازى و استفاده از قرينه را بررسى نموده است.استعمال يك لفظ در بيش از يك معنا و امكان آن و چگونگى چنين استعمالى از مباحث بعدى كتاب است كه نويسنده در اين زمينه ديدگاه چند تن از اصوليان معاصر را منعكس نموده است. در قسمت بعدى كتاب به بحث در مورد اوامر و ماده و صيغه آن پرداخته شده و دلالت صيغه امر بر فور و تراخى و مرّه و تكرار تبيين گرديده است.
بحث در مورد مقدمه واجب و اقسام آن و همچنين اقسام واجب از مباحث بعدى كتاب است كه در اين قسمت از كتاب نويسنده وجوب مقدمه را امرى تبعى و تابع واجب اصلى يعنى ذى‌المقدمه دانسته و وجوب مقدمى آن را اثبات نموده است.
در بخش ديگرى از كتاب مبحث مربوط به نواهى بيان شده و دلالت نهى بر حرمت و فساد و وجودى يا عدمى بودن نهى مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه، مباحثى مانند مفهوم و منطوق و اقسام و احكام هر يك از آنها مانند مفهوم داشتن يا نداشتن وصف، شرط، لقب، عدد، استثناء و مفهوم موافقت و مخالفت ارائه شده و پس از آن احكام عام و خاص و مخصص و اقسام آنها و عمل به عام پيش از تفحص از مخصص بيان گرديده است.
حجيت دليل عقلى و راه‌هاى اثبات اين حجيت، اصول عمليه و اقسام آن، حجيت اصول عمليه برائت، استصحاب، تخيير و احتياط، تعارض بين اصول عمليه و رفع تعارض از آنها، معناى اجتهاد و تقليد و اقسام و شرايط و مقدمات اجتهاد و بيان معناى تصويب و تخطئه در اجتهاد از مباحث پايانى كتاب ميباشد.
بناى نويسنده بر اختصار بوده و از نقل قول تا حد زيادى پرهيز كرده است زيرا كتاب حاضر جنبه درسى براى دانشجويان فقه و حقوق دارد.
وضعيت كتاب
كتاب از پاورقى‌هاى مفيدى برخوردار است. فهرست مطالب نيز در انتهاى اثر آمده است.
منبع
مقدمه و متن كتاب