کرد: نقش محققان خارجی در هویت‌سازی اقوام
| کرد: نقش محققان خارجی در هویت‌سازی اقوام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مینورسکی، ولادیمیر فدورویچ (نویسنده) خیری مطلق، رضا (مترجم) |
| ناشر | امید صبا |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| چاپ | اول |
| شابک | 3ـ4ـ98336ـ622ـ978 |
| کد کنگره | DS ۵۹ /ک۴م۹ |
کُرد: نقش محققان خارجی در هویت‌سازی اقوام تألیف ولادیمیر مینورسکی، ترجمه و توضیح رضا خیری مطلق؛ این کتاب ترجمه رساله "کرد"اثر "ولادیمیر مینورسکی (1877-1966م) مستشرق روسی است که از روی متن عربی و کردی و با تطبیق متن فرانسوی به فارسی برگردانده شده است.
ساختار
این کتاب از نه بخش تشکیل شده است.
گزارش کتاب
یکی از مهم‌ترین وظایف و اهداف دیپلماتها، وابسته‌های نظامی، مسیونرهای مذهبی، باستان‌شناسان، جهان‌گردان و .... کشورهای استعماری در حوزۀ مأموریت‌شان از جمله در منطقۀ خاورمیانه هم‌زمان با انجام امور محولۀ ظاهری، جمع‌آوری اطلاعات برای کشور متبوع خود به صورت آشکار و نهان بوده است. این مهم از طریق سفر به مناطق مختلف و تماس و ارتباط با اشخاص مطلع و آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم و دین و اعتقادات و همچنین آشنایی با ریشه‌های اختلافات قومی و مذهبی و تعصبات خاص آنها انجام می‌شد. با نگاهی گذرا به تاریخ ایران در دوران معاصر می‌توان با نام‌های آشنای زیادی روبرو شد که هر یک در کسوتی به اقصی نقاط ایران سفر کرده و به جمع‌آوری اطلاعات در راستای سیاست‌های استعماری کشورشان فعالیت کرده‌اند و با انتشار کتاب و خاطرات خود به عنوان شرق‌شناس یا ایران‌شناس خود را مطرح کرده‌اند؛ از جمله: اسکارمان آلمانی، ژنرال سرپرسی سایکس انگلیسی، آرتور دوگوبینو، لرد جرج ناتانیل کرزن، سر هنری راولینسون و .... . افزون بر شخصیت‌های سیاسی و دیپلماتها و سفرای کشورهای مختلف می‌توان به نمونه‌های زیادی از حضور مستقیم عوامل نظامی و جاسوسانی از قبیل واسموس آلمانی در بین عشایر بختیاری و میجرنوئل انگلیسی در کردستان و مناطق شمال ایران، لورنس در عربستان و میجرسون در مناطق کردنشین در سال‌های جنگ جهانی اول اشاره کرد. این افراد با این وجود یادداشت‌هایی از خود به یادگار گذاشته‌اند که هنوز نیز در هویت‌سازی اقوام و ایجاد تفرقه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
مینورسکی و آثارش نیز از روش و شیوۀ دیپلمات‌های ذکرشده خارج نبوده است. او نیز از یک‌سو به عنوان کنسول روس در تبریز به وظایف دیپلماتیک خود عمل می‌کرد و با این وجود با سفر به اقصی نقاط کشور، اطلاعات وسیعی در رابطه با اقوام و آیین و آداب و رسوم آنها جمع‌آوری و با شخصیت‌ها و رؤسای عشایر ارتباط برقرار می‌کرد تا در جهت منافع کشور متبوعش از آنها بهره‌برداری نماید. او افزون بر جمع‌آوری اطلاعات اسناد، دست‌نوشته‌ها و نسخه‌های خطی زیادی را از کردستان ایران و مناطق مختلف جمع‌آوری و به مرکز اسناد و آرشیو شوروی انتقال داده است.
به طور کلی می‌توان گفت کرد و کوه از هم جدا نمی شوند؛ بلافاصله بعد از آغاز دشت دیگر کردها دشت‌ها را برای عرب و ترک به جای می‌گذارند. در بخش یکم کتاب به زیستگاه کرد و موقعیت جغرافیایی آن در روسیه، ایران و ترکیه اشاره شده است.
برخی از دانشمندان معاصر کردها را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند که با این اسامی ارتباط دارند: قسمت اول: (به طور خاص کاردوخی‌ها)، دربارۀ آنها گفته شده که گویا از نژاد آریایی نیستند؛ قسمت دوم: (کورتی)هایی را که در بخش شرق منطقه کاردوخی‌ها زندگی می‌کردند، اجداد کردها قلمداد می‌کنند. در بخش دوم کتاب به تاریخ کردها پرداخته شده است.
در بخش سوم کتاب، نویسنده دربارۀ زندگی روزمره، طبقات اجتماعی، هویت و شخصیت کرد سخن گفته است. زبان کردی از خانوادۀ زبان آریایی است. این زبان مستقل است و قوانین دستوری ویژۀ خود را دارد. رابطه‌اش با فارسی مثل رابطۀ زبان روسی با زبان صربی است. در بخش چهارم کتاب دربارۀ زبان و ادب و نوشتار کردی بحث شده است.
بیشتر کردها از نظر دین مسلمان سنی شافعی هستند. همچنین در کردستان ایران، در منطقه دشته تال در حوالی بانه تعدادی از عشایر زهاو، تعدادی عشیره شیعه زندگی می‌کنند. بخش پنجم کتاب اختصاص به بررسی دین کردها دارد.
به باور نویسنده سه ویژگی مهم وجود دارد که بر ابعاد مختلف اخلاق و خصلت کرد اثر گذاشته است: زندگی امیرنشین‌های کوچک کرد در قرون وسطی، قوانین نژادگرایانه عشایر کرد و در آخر به‌کارگیری کردها از سوی ترک‌ها با هدف صرف سیاسی. در بخش ششم کتاب این سه مبحث ذیل عنوان کلی اخلاق و خصلت کرد بررسی شده است.
بحث و تحقیق و بررسی دربارۀ جایگاه زن، برای تشخیص خصلت هر قومی بسیار اهمیت دارد. این امر دربارۀ کردها نیز صدق می‌کند. در بخش هفتم کتاب دربارۀ جایگاه زن میان کردها، رابطۀ کردها با اقوام دیگر و مسئلۀ کرد بحث و بررسی صورت گرفته است.
کردهایی که در روسیه زندگی می‌کنند، مسئلۀ ویژه‌ای در سیاست داخلی روسیه به وجود می‌آورند. کردها برای اولین بار پس از امضای پیمان گلستان با دولت ایران، در سال 1813 در خاک روسیه سر بر آوردند. بخش هشتم کتاب اختصاص به بررسی تاریخ و زندگی کردهای روسیه دارد.
در بخش پایانی کتاب مترجم بیوگرافی محققین و پژوهشگرانی را آورده که در مقدمۀ خود بدان‌ها اشاره کرده است.
گفتنی است هرچند نظریات مینورسکی جای بحث و مناقشه دارد، ولی دیدگاه‌های او، نظر دانشمندی بزرگ و بزرگ‌ترین متفکری است که زندگی خود را به تحقیق بررسی زندگی اقوام شرق اختصاص داده است و به همین دلیل خواننده را وادار می‌کند که با رضایت و احترام بدان بنگرد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات