میزان الاوزان
| میزان الاوزان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امیرعلیشیر نوایی، علیشیر بن کیچکنه (نویسنده) محمدزاده صدیق، حسین (مصحح و مترجم) |
| ناشر | تکدرخت |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1393 |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-600-6646-48-0 |
| موضوع | عروض ترکی جغتایی -- قرن 9 ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 573 |
میزان الاوزان تألیف امیرعلیشیر نوایی با تصحیح و ترجمه حسین محمدزاده صدیق؛ کتابی است در علم عروض که امیرعلیشیر نوایی آن را به عنوان نظیرهای بر رسالۀ عروض اثر عبدالرحمان جامی نگاشته است. این اثر که در اواخر عمر نویسنده و پس از سال 898 هجری قمری تألیف شده، علاوه بر عروض کلاسیک ترکی که اشتراکات زیادی با عروض عربی و فارسی دارد، به قالبهای شعری خاص ترکی نظیر تویوق، قوشوق، چنگه، آرازواری و تورکی نیز میپردازد. نوایی در مقدمه کتاب از اهمیت توجه سلطان حسین بایقارا به شعر و شاعری سخن گفته و بیان میدارد که به سبب اظهار میل او به شناخت بحور و اوزان شعر، این کتاب را نوشته و در آن چند قاعده و دایره را که تا زمان وی در هیچ یک از کتابهای عالمان این فن نبوده، استخراج کرده است.
ساختار
این کتاب در بخشهای مختلف شامل مقدمه، مباحث عروضی و نمونههای شعری سامان یافته است.
گزارش کتاب
کتاب «میزان الاوزان» اثر امیرعلیشیر نوایی با تصحیح و ترجمه حسین محمدزاده صدیق، رسالهای است در علم عروض که به عنوان نظیرهای بر رسالۀ عروض عبدالرحمان جامی تألیف شده است. امیرعلیشیر نوایی که برجستهترین شخصیت ادبیات ترکی جغتایی در قرن نهم هجری محسوب میشود، این کتاب را در اواخر عمر خود و پس از سال 898 هجری قمری به رشته تحریر درآورده است.
کتاب با مقدمهای دربردارنده حمد و نعت و سخن در شرف فن عروض آغاز میشود. سپس به معنای کلمه عروض، هشت تفعله سالم، زحافات و فروع آنها، بحور شعری، دو اثر، تقطیع شعر و نمونههایی از اشعار خود شاعر پرداخته شده است. از ویژگیهای ممتاز این اثر، پرداختن به قالبهای شعری خاص ترکی نظیر تویوق، قوشوق، چنگه، آرازواری و تورکی است که آن را از آثار مشابه متمایز میسازد.
نوایی در مقدمه کتاب از سبب تألیف آن سخن میگوید و به اهمیتی که سلطان حسین بایقارا به شعر و شاعری میداده است، اشاره میکند. وی از اینکه دیوانهای چهارگانه امیرخسرو دهلوی که بالغ بر هجده هزار بیت بوده، به کتابت خوشنویسان سپرده شده و دستور داده شده در صدر هر غزل، بحر و وزن آن نیز نوشته شود، سخن میراند. نوایی سلطان حسین بایقارا را میستاید و بیان میدارد که به سبب اظهار میل او به شناخت بحور و اوزان شعر و قواعد و میزان نظم، این کتاب را در فن عروض نوشته و در آن چند قاعده و دایره را نیز که تا زمان او در هیچ یک از کتابهای عالمان این فن از خلیل بن احمد تا عبدالرحمان جامی نبوده، استخراج کرده است.
در بخشی از کتاب دربارۀ معنای عروض آمده است: «پس ثابت شد که عروض، فنی شریف است و در اینکه چرا این دانش را عروض نام نهادهاند، اقوال گوناگون وجود دارد که به یکی از آن میان اکتفا میشود. و آن اینکه خلیل بن احمد که واضع این علم است، عرب بود. در نزدیکی او دشتی بود که آن را عروض میگفتند. از سوی دیگر عرب، خانه را بَیت مینامد. خانههای خود را بر طبق این فن منظم میساختند و موزون آن را از ناموزون جدا میکردند و بدین شیوه گویا ارزش آنها شناخته میآمد. از اینرو آن را عروض میگفتند».
حسین محمدزاده صدیق ضمن تصحیح متن ترکی جغتایی و ترجمه آن به فارسی، مقدمهای جامع در معرفی شخصیت علمی نوایی، آثار او و کتاب حاضر نگاشته است. این اثر گواهی ارزشمند بر تبحر نوایی در علوم ادبی و نقش بیبدیل او در توسعه و تکامل زبان و ادبیات ترکی جغتایی است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات