معافی بن عمران
| نام | معافی بن عمران |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابومسعود معافی بن عمرانازدي موصلي
موصلي، معافی بن عمران |
| نام پدر | عمران |
| متولد | 185ق |
| محل تولد | قرن دوم ق |
| رحلت | 184ق، 185ق و 186ق |
| اساتید | سفیان ثوری |
| برخی آثار | الزهد (معافی بن عمران موصلی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE46389AUTHORCODE |
معافی بن عمران (132-185ق)، از علما، زهاد و محدثین قرن دوم هجری و از شاگردان معروف سفیان ثوری است که افرادی نظیر بشر حافی، خود را از شاگردان و ارادتمندان وی، برشمرده‌اند.
نام و نسب
نام کامل وی، ابومسعود معافی بن عمران بن نفیل بن جابر بن جبلة بن عبید بن لبید بن محاسن بن سلیمة بن مالک بن فهم بن غنم بن دوس بن عدثان بن عبدالله بن زهران بن حارث بن کعب بن عبدالله بن مالک بن نصر بن ازد بن غوث بن نبت بن زید بن مالک بن زید بن کهلان بن سبأ بن یشجب بن یعرب بن قحطان موصلی می‌باشد[۱].
علت نام‌گذاری وی به «موصلی»، به دلیل تولد و زندگانی وی در شهر موصل در شمال عراق، می‌باشد[۲].
ولادت و وفات
درباره تاریخ ولادت ابومسعود، اختلاف زیادی وجود دارد، همچنان که پیرامون تاریخ وفات وی نیز اختلاف است، ولذا علما در تعیین دقیق مدت عمر او، دچار اختلاف شده‌اند. تاریخ ولادت وی را ذهبی حدود 120ق، دانسته و ابوزکریا ازدی به نقل از ابوعربه حرانی از ابوفره، تاریخ ولادتش را 132ق، ذکر کرده است.
اما طبق تحقیقات انجام‌شده، بر اساس برخی از شواهد، ولادت او، در دهه‌های اولیه (دهه اول یا دوم) قرن دوم هجری بوده است[۳].
پیرامون وفات وی نیز سه قول نزدیک به هم، مطرح شده است که عبارتند از سالهای 184ق، 185ق و 186ق. احتمالا نزدیکترین تاریخ به واقعیت، سال 185ق، باشد؛ زیرا محمد بن عبدالله بن عمار موصلی، شاگرد ابومسعود و ابوزکریا ازدی در کتاب تاریخش، بر این تاریخ، تأکید کرده‌اند[۴].
وی در موصل دار فانی را وداع گفت و در همان شهر، در مقبره‌ای که بعدها به مقبره معافی بن عمران معروف گردید، دفن شد. نقل است که این مقبره، از بزرگترین مقابر موصل بوده و بسیاری از اعلام، در آن دفن شده‌اند. بسیاری از مورخین نیز در آثار خود، به این مقبره، اشاره کرده‌اند؛ از جمله ابن نقطه در «تكلمة الإكمال»، ابن مستوفی در «تاريخ إربل»، منذری در «التكملة لوفيات النقلة»، ابن خلکان در «وفيات الأعيان» و منذری در شرح حال مکی بن ریان که در این مقبره مدفون شده است. ابوبکر قرطبی و ابن دهان نحوی نیز از کسانی هستند که در مقبره معافی بن عمران دفن شده‌اند[۵].
اساتید
علما و شیوخ بسیاری را از اساتید وی نام برده‌اند که تأثیرگذارترین آنها در زندگانی او، سفیان ثوری است. این شیوخ و اساتید را در گروه‌های زیر، تقسیم‌بندی نموده‌اند:
- شیوخی که به کثرت فقه، وسعت روایت و خشیت و زهد فراوان معروف بودند، مانند: مالک بن انس، ابوحنیفه، اوزاعی، لیث بن سعید، شعبة بن حجاج، مسعر بن کدام، عبدالعزیز بن عبدالله ماجشون، عبیدالله بن عمر بن حفص عمری، سعید بن عبدالعزیز تنوخی، اعمش، ابن جریج، حماد بن سلمه و هشیم بن بشیر.
- تابعینی که ملحق به برخی از صحابه شده‌اند، مانند: ابوحنیفه نعمان بن ثابت، حریز بن عثمان حمصی، جریر بن حازم بصری، علاء بن حارث بن عبدالوارث دمشقی، سلیمان بن مهران اعمش، شعبة بن حجاج و عبیدالله بن عمر عمری.
- عده‌ای که مصنف بوده‌اند، مانند: عبدالعزیز بن عبدلله ماجشون، حماد بن سلمه، ربیع بن صبیح، سعید بن ابیعروبه و عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج.
- عالمان قرائت، مانند: حسن بن صالح بن حی و برادرش علی بن حسن، سلیمان بن مهران اعمش و شبل بن عباد مکی.
- عالمان به لغت، مانند: جریر بن حازم، حماد بن سلمه، عمر بن ذر مرهبی و سلیمان بن مهران اعمش.
- مشهورین به زهد و ورع و دیانت، مانند: حماد بن سلمه، ربیع بن صبیح، مثنی بن صباح، فتح بن محمد بن وشاح ازدی موصلی، بکر بن خنیس بغدادی، ثور بن یزید حمصی، محمد بن نضر حارثی کوفی، محمد بن عبدالرحمن بن ابی‌ذئب و هشیم بن بشیر.
- معروفین به امر به معروف و نهی از منکر، مانند: عبدالله بن عمر بن حفص عمری.
- معروفین به مجاهدت، مانند: ربیع بن صبیح، عبدالرحمن بن عمرو اوزاعی و بکر بن خنیس.
- اساتیدی که قاضی بوده‌اند، مانند: عبدالله بن لهیعه قاضی مصر، حسن بن عماره قاضی بغداد، شریک بن عبدالله نخعی قاضی کوفه، حارث بن جارود قاضی موصل و محمد بن عبدالله بن علاثه جزری قاضی بغداد[۶].
شاگردان
کثرت علم و شهرت معافی بن عمران در حدیث و سلوک، شاگردان زیادی را از اقصی نقاط بلاد اسلامی، به‌سوی او کشیده بود که از جمله آنها، به‌ترتیب تاریخ وفات، می‌توان از افراد زیر نام برد:
- زید بن علی بن ابی‌خداش، ابوهاشم موصلی (متوفی 207ق)؛
- سریج بن نعمان بن مروان، ابوالحسین بغدادی (متوفی 217ق)؛
- سعید بن سلیمان ضبی، ابوعثمان واسطی، معروف به سعدویه (متوفی 225ق)؛
- بشر بن حارث بن عبدالرحمن حافی، ابونصر مروزی (152-227ق)؛
- هیثم بن خارجه خراسانی (متوفی 227ق)؛
- احمد بن عبدالله بن یونس، ابوعبدالله یربوعی کوفی (متوفی 227ق)؛
- عبدالملک بن عبدالعزیز قشیری نسوی، ابونصر تمار (متوفی 228ق)؛
- محمد بن اسماعیل بن ابی‌سمینه، ابوعبدالله بصری (متوفی 230ق)؛
- محمد بن عبدالله بن عمار ابوجعفر موصلی (متوفی 242ق)؛
- مسعود بن جویریة بن داود قرشی مخزومی، ابوسعید موصلی (248ق)[۷].
تألیفات
معافی بن عمران از مصنفین اولیه در تألیف احادیث بوده و رامهرمزی وی را از پیشگامان این امر، دانسته است. وی دارای مسندی کوچک بوده که احادیث مربوط به زهد را در خود جای داده و همچنین صاحب وصیتی است که به «یاقوته» شهرت یافته است[۸].
پانویس
منابع مقاله
معافی بن عمران، ابومسعود، «كتاب الزهد و يليه مسند المعافی بن عمران‌الموصلي»، بیروت، دارالبشائر الإسلامية، چاپ اول، 1420ق.