دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان القرن السادس الهجري

دائرة‌المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان القرن السادس الهجری ‏22
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1421ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ش.11 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دائرةالمعارف الحسينية؛ ديوان القرن السادس الهجري، از آثار نویسنده و امامت‌پژوه معاصر عراقی، محمّدصادق کرباسی (متولد کربلا ۱۳۲۶ش)، به جمع‌آوری و توثیق و توضیح لغوی و ادبی مجموعه اشعاری می‌پردازد که در قرن ششم هجری قمری درباره امام حسین(ع) و قیام الهی او سروده شده است. اثر حاضر، بخشی از مجموعه بزرگ دائرةالمعارف الحسينية است و «مرکز مطالعات حسینی (لندن)» آن را برای اولین بار در سال 1421ق، منتشر کرده است.

هدف و روش

• محمّدصادق کرباسی، تأکید کرده است:

1. همان ‌گونه که در مورد قرن‌های پیشین ذکر شد، هیچ تفاوت عمده‌ای بین ویژگی‌های ادبی و شعر در مصر، شمال آفریقا و اندلس با ویژگی‌های آن در شام، عراق و ایران وجود نداشت. وضعیت اجتماعی و سیاسی به‌طور کلی در این مناطق، مشابه بود؛ اگرچه تفاوت‌هایی نیز وجود داشت. تفاوت اصلی در این بود که ادبیات در برخی از محورهای خود، وفاداری خالصانه به اهل‌بیت(ع) را نشان می‌داد و در برخی دیگر، نمادی از فداکاری و سرکشی در برابر ستمگری بود....
2. خواننده در صفحات این دیوان با تعدادی از قطعات شعری مواجه می‌شود که از جمله اشعار مجهول‌القائل (شاعر ناشناس) قرن ششم بشمار می‌آیند و حدود بیست‌وپنج قطعه شعر را شامل می‌شوند. ما نتوانسته‌ایم گوینده یا شهرت دقیق آن‌ها را تعیین کنیم. بااین‌حال، توانسته‌ایم عصر آن‌ها را، ولو به‌طور اجمالی، مشخص کنیم؛ زیرا بیشتر آن‌ها توسط ابن شهرآشوب در کتاب مناقب وی نقل شده‌اند. ازآنجاکه وی در سال ۵۸۸ هجری وفات یافته، قطعاً سرایش این اشعار از قرن ششم هجری فراتر نمی‌رود و ما ترجیح می‌دهیم که آن‌ها سروده شاعران قرن ششم باشند....

ساختار و محتوا

• محمّدصادق کرباسی در اثر حاضر، بعد از توضیحاتی درباره اوضاع قرن ششم هجری قمری از نظر سیاسی و اجتماعی و ادبی، تعداد 131 قطعه از اشعار شاعران این قرن را به‌ترتیب الفبایی قافیه‌ها، ثبت کرده است. همچنین نویسنده بعد از خاتمه، دو استدراک کوتاه بر اشعار شاعران قرن پنجم و قرن سوم هجری قمری مرقوم نموده است.

نمونه مباحث

.

خدایا! با یاری خود بر من کرم و جود کن		و از سختی روزگار پر از رنج مرا بِرهان و کفایت نما
به حقّ محمد(ص) و وصیّ او(ع)		و به حق دو فرزندش (حسن و حسین) عليهماالسلام، تو را قسم می‌دهم قسمی ردّنشدنی

.

• • توضیحات واژگان و اصطلاحات:

1. این ابیات از عبدالملک (ابوالغمر) بعلبکی است که در حدود سال ۵۵۱ق، درگذشت. این شعر، بخشی از قطعه‌ای است که او در توسل به خداوند متعال از طریق محمد و اهل بیتش سروده است.
2. منابعی که این ابیات از آنها نقل شده‌اند، عبارتند از: "مناقب آل أبي‌طالب: ۳۲۲/۱" و "أعيان الشيعة: ۷۳/۸".
3. یوم عَبوس: به معنای سخت و دشوار است.
4. وصیّ محمد(ص)، منظور از آن، امام علی(ع) است.
5. ابناهما: منظور از این دو، حسن و حسین(ع) هستند.
6. الأمر الْغَمُوسُ: به معنای کار دشوار و سخت است.
7. الْيمِينُ الغَمُوسُ: سوگندی است که فرد را به گناه و سپس به آتش می‌کشاند و گفته شده که این عبارت به معنای سوگندی است که هیچ استثنایی در آن نیست و شاید مناسب‌تر همین باشد که با سوگند دادن به حق محمد و خاندان او، در دعایش به درگاه الهی اصرار می‌ورزد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.