تجارب الأمم (ترجمه منزوی)
| تجارب الأمم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مسکویه، احمد بن محمد (نويسنده) منزوی، علینقی (مترجم) |
| ناشر | توس |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1376ش |
| موضوع | کشورهاي اسلامى - تاريخ، تاريخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14، اسلام - تاريخ، ايران - تاريخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | الف2ت3 35/63 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تجارب الأمم، ترجمه فارسی جلدهای پنجم و ششم کتاب «تجارب الأمم و تعاقب الهمم» احمد بن محمد معروف به ابن مسکویه رازی (متوفی 421ق) به دست علینقی منزوی (متوفی 1389ش) است که توسط انتشارات توس در سال 1376 شمسی در تهران، چاپ شده است. پیشتر در سال 1368 یا 1369 شمسی (اشتباه در صفحه اطلاعات کتاب است که هر دو تاریخ در آن وجود دارد) جلد اول این اثر به دست دکتر ابوالقاسم امامی در انتشارات سروش تهران، ترجمه شده است.
اساساً درباره چاپ‌های پیشین کتاب، مترجم می‌نویسد نخستین بار دو تن خاورشناس دخویه و یانگ در سال 1869-7 میلادی بخشی از تجارب الأمم را که عنوان جلد ششم داشت همراه با کتاب «العيون و الحدائق في أخبار الحقائق»، از نگارنده‌ای ناشناخته با فهرست‌هایی در لیدن چاپ کردند. اعتمادالسلطنه از این چاپ یاد می‌کند سپس کیتانی در سال‌های 1909 / 1913 / 1917 میلادی جلدهای نخست و پنجم و ششم را از نسخه‌های ایاصوفیه به شیوه گراوری با کمک اوقاف گیب با پیشگفتارهایی از آمد روز و کیتانی و کمک‌های لسترنج و ملونی چاپ کرد. سپس همان آمد روز، دو جلد پنجم و ششم را به‌عنوان جلدهای اول و دوم دنباله تاریخ طبری به سال 1914 و 1915 میلادی در قاهره با انداختن 56 صفحه از آغاز جلد پنجم بدین دلیل که در تاریخ طبری مانند آن هست و افزودن 28 صفحه از آغاز جلد ششم به پایان جلد پنجم آغاز کرد.
آنگاه آمد روز دنباله‌ای را که روذراوری ظهیرالدین ابوشجاع محمد بن حسین بر تجارب الأمم مشکویه نگاشته بود به‌عنوان جلد سوم و بخش هشتم تاریخ هلال صابی ابوالحسن پسر محسن پسر ابراهیم را به‌عنوان چهارمین جلد دنباله طبری با کمک مرگلیوث و فرج‌الله زکی کرد، در قاهره به سال 1916 میلادی شروع به چاپ کرد و چون نیمه‌کاره بود که آمد روز درگذشت، مرگلیوث چاپ آن را دو سال بعد به پایان رسانید.[۱]
مترجم در بخشی با عنوان «ناتمامی یا افتادگی در این کتاب» متذکر می‌شود: «مشکویه برخی از مطالب را به‌جای خودش حوالت می‌دهد، اما ما آن را در آنجا نمی‌یابیم، و این گمان پدید آید که شاید نسخه‌های موجود ناقص باشد. او در رویدادهای سال 319 در (ج 5 ص 304 س 118 ترجمه) نوید می‌دهد که داستان کشتن حسین بن قاسم یار شلمغانی را با وی به تهمت فاطمی بودن در جایش خواهد آورد، اما جای آن در سال 322 خالی است. نیز در (ج 6 ص 446 س 1 ترجمه) عنوان دستگیری ابوالفتح بن عمید را می‌بینیم اما گزارش آن نیامده است و من در پانوشت از منابع دیگر آورده‌ام»[۲]
منزوی در توصیف اقدامش به ترجمه اثر می‌نویسد: مدتی که گرفتار بیکاری مطلق بودم بر آن شدم که آرزوی دیرین برگردانیدن تجارب الأمم را به فارسی به‌کار بندم، پس دو جلد پنجم و ششم آن را که زنده‌یاد «آمدروز» تحقیق و چاپ کرده بود ترجمه نمودم. چون مصحح یادشده پنجاه‌وشش صفحه‌ی آغاز جلد پنجم را که مطالب آن در تاریخ طبری هست و نیاز بدان نمی‌دید، انداخته بود، من برای کامل بودن ترجمه، آن بخش را نیز از روی نسخه عکسی مجلس از روی دست‌نوشت ایاصوفیه، شماره 3120 ترجمه کردم که در صفحات 1 تا 46 چاپ فارسی کنونی دیده می‌شود.
پس من به ترجمه دنباله‌ای که رودراوری برای تجارب الأمم مشکویه نگاشته بود آغاز کردم و چون در صفحه 63 از آن بازماندم از دوست گران‌مایه‌ام آقای علی مشتاق عسکری خواستم آن ترجمه با به پایان برساند و امیدوارم پس‌ازاین دو جلد چاپ شود.[۳]
شیوه ترجمه این اثر، همان‌طور که خود نویسنده هم در صفحه 23 مقدمه متذکر شده، استفاده از روش ترجمه واژه به واژه است. وی متذکر شده که اگر توضیحی درباره چیزی لازم بوده، در پانوشت با ذکر نام مدرک و شماره جلد و صفحه، آن را یاد کرده است. همچنین در برخی کتاب‌ها که چاپ‌های ناهمگون یا به دو زبان داشته، شماره‌های جلد و صفحه، هردو را به‌صورت مثال زیر پشت سر هم قرار داده:
- معجم الادبای یاقوت، چاپ 7 جلدی مرگلیوث، و سپس چاپ 20 جلدی دار المأمون با فاصله نشانی چنین... /....
- تاریخ طبری چاپ دخویه 1876 – 1901 در سه بخش + صله عریب و سپس چاپ فارسی پاینده با شماره سراسری با نشان پ = پارسی... پ-....
- احسن التقاسیم مقدسی و تاریخ یعقوبی و کتاب‌های دیگر که چاپ عربی و فارسی آنها هردو مورد استفاده بوده است، صفحه‌های هردو به ترتیب پشت سر هم نهاده شده و چاپ عربی با نشان چ.ع و چاپ فارسی با نشان پ شناسانده شده.[۴]
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار مترجم در جلد پنجم.