بررسی زبان شناختی واژه‌هایی از قرآن کریم

بررسی زبان شناختی واژههایی از قرآن کریم
پدیدآوران	هدایت، شهرام (نويسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1384ش
چاپ	2
شابک	‎964-426-235-2
موضوع	قرآن -- مسائل لغوی - قرآن - واژه شناسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ﻫ‎‏4‎‏ب‎‏4‎‏ 82/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

بررسی زبان شناختی واژه‌هایی از قرآن کریم، اثری از شهرام هدایت (معاصر) در زمینه‌ی زبان قرآن و ریشه‌یابی واژگان قرآنی با تکیه بر متن قرآن، شآن نزول آیات کاربرد واژگان در حدیث ، متن‌های کهن عربی ولغت است.

سبک و روش نویسنده

شیوه نویسنده در این کتاب نخست ذکر آیه حاوی واژه مورد بحث سپس بررسی مفهوم و معنای آن در کتب تفسیر و لغت و زبانهای سامی و... است و در آخر ذکر نظر پیشنهادی خود درباره مفهوم واژه و معنای آیه است.

ساختار

کتاب با بخش‌های یادداشت و سرآغاز شروع شده و بدنه اصلی آن شامل چندین مطالعه زبان‌شناختی مستقل بر روی واژگان قرآنی است که با فهارس آیات، احادیث، واژه‌ها و کتابنامه پایان می‌یابد.

گزارش محتوا

در سرآغاز، به موضوع کتاب و نحوه نگارش آن، اشاره شده است.

در ادامه نویسنده به بررسی برخی واژگان قرآنی پرداخته است. وی نخستین بحث کتاب را با بررسی دو عبارت «بئر معطلة» و «قصر مشید» در آیه 45 سوره حج «فَکَأَین مِن قَرْیَةٍ أَهْلَکنَاهَا وَ هِی ظَالِمَةٌ خَاوِیَةٌ عَلَی عُرُوشِهَا وَ بِئْرٍ مُّعَطَّلَةٍ وَ قَصْرٍ مَّشِیدٍ» (چه بسيار قريه‏هايى ستم پيشه را هلاك كرديم و سقفهايشان فروريخت و چه بسيار چاه‏ها كه بيكاره ماند و قصرهاى رفيع گچكارى شده، بى‏صاحب‏)آغاز کردهع است. وی عبارت « بئر معطلة» را چاه از کار بازمانده یا چاه متروکه و بدون استفاده معرفی کرده سپس درباره واژه «مشید» (قصرمشید) سخن گفته است. وی ضمن اشاره به ریشه آن از«شاد» و دو معنای آن که عبارت از ارتفاع و گچ، قصر مشید را با تکیه بر برخی از آثار تفسیری کاخ رفیع یا کاخ گچین معرفی کرده است. وی سپس با توجه به سیاق آیه اراده چنین معنایی از مشید را از مفهوم آیه دور دانسته و با مضامین آن ناهمانگ شمرده است. از این رو با بررسی لغوی واژه مورد بحث و اشاره به معانی مختلف آن در زبانهای سامی، به معنای ویران کردن و هلاک کردن برای این واژه اشاره کرده و در نتیجه قصر مشید را به عکس آنچه گفته شده کاخ ویران دانسته است. در ادامه ضمن اشاره به معنای این واژه در روایات، با استفاده از برخی آیات قرآن و تفاسیر معنای پیشنهادی خود را برای عبارت قصر مشید(کاخ ویران شده) ذکر کرده است. .

تحلیل معنای عبارت "ینظرون" و مفهوم "ظلل من الغمام والملائکة": در بررسی آیه ۲۱۰ سوره بقره، «هَلْ ینظُرُونَ إِلا أَن یأْتِیهُمُ اللّهُ فِی ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلآئِکَةُ وَقُضِیَ الأَمْرُ وَ إِلَی اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ»(آيا اينان منتظر آن هستند كه خدا با فرشتگان در زير سايبانى از ابر نزدشان بيايد و كار يكسره شود؟ حال آنكه خدا مرجع همه كارهاست‏)، نویسنده به دشواری‌های فهم مفهوم «آمدن خدا در سایه ابر و فرشتگان» اشاره دارد و برای گشودن این دشواری به نخستین عبارت آیه «هل ینظرون الا» پرداخته و باز کردن گره دشواری آیه را مربوط به آن دانسته است. وی نخست به مفهوم واژه «ینظرون) اشاره کرده و ضمن اشاره به آراء مختلف پیرامون آن در تفاسیر، از معنای آن در زبانهای سامی سخن گفته، سپس به بررسی دشواری که در ساختار عبارت «هل ینطرون الا» پرداخته است. وی پس از بررسی آیه و استناد به موارد مشابه در آیات دیگر، ترجمه پیشنهادی خود را از آیه چنین گفته است:« آیا اینان نگران آن نیستند که خدا ...بیاید و کار از کار بگذرد. وی این ترجمه را روشن‌تر و خالی از پیچدگی و بدون نیاز به هیچ توجیه و مجاز دانسته است. آیه را چنین گفته است بحث را چنین ترجمه کرده است. .

معنا و مفهوم واژه "نحلة" و ارتباط آن با مهریه از دیگر موارد مطرح شده است که در بررسی آیه ۴ سوره نساء، «وَآتُواْ النِّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیءٍ مِّنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَّرِیئاً»، واژه «نحلة»(مهر آنان را به طيب خاطر به آنها بدهيد. و اگر پاره‏اى از آن را به رضايت به شما بخشيدند بگيريد كه خوش و گوارايتان خواهد بود) به آن پرداخته شده است. نویسنده با ذکر اقوال مفسران و توجه به ریشه «نحل» (بخشیدن و تصرف دادن)، در لغت و زبانهای سامی بیان می‌کند که «نحلة» به معنای هبه یا عطیه اختیاری نیست، بلکه به معنای «فریضه» یا بخششی است که از سوی خداوند واجب شده است، و حق تصرف و تملک آن به زن داده می‌شود.

واژه «کلاله» در آیه 12سوره نساء، «اغویتنی» در آیه 16 سوره اعراف، «فاضرب» در آیه 77 سوره طه و «أنفال» در آیه اول سوره انفال، و... از دیگر واژگانی هستند که به بررسی زبان‌شناختی آنها، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.