الگوریتم اجتهاد
| الگوریتم اجتهاد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واسطی، عبدالحمید (نويسنده) حوزه علمیه خراسان. مرکز مدیریت (سایر) |
| ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی. سازمان انتشارات |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1401ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-600-108-521-5 |
| موضوع | اجتهاد - دین - فلسفه - شناخت (فلسفه دین) - دین پژوهی - روش شناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 7الف2و 167/4 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الگوریتم اجتهاد، اثر شیخ عبدالحمید واسطی (متولد 1347ش/ 1389ق)، محقق، پژوهشگر و نویسنده است. این کتاب به ارائه یک روششناسی استنباطی نظاممند و الگوریتمی برای فرایند اجتهاد در فقه اسلامی میپردازد که بر سه محور اصلی مسئلهیابی، دلیلیابی و قرینهیابی تمرکز دارد.
اهمیت کتاب
این کتاب از جهات متعددی ارزشمند است:
- سیستماتیک کردن فرایند اجتهاد: هدف اصلی این اثر تبدیل عملیات استنباط و اجتهاد فقهی به یک فرایند هوشمند، شفاف و الگوریتمی است که بتواند گامبهگام و با شاخصهای مشخص، از مواجهه با مسئله تا صدور فتوا را پیش ببرد.
- تمرکز بر روششناسی: این پژوهش بر مبانی و روشهای مناسب برای تولید گزارههای دینی جهت تمدنسازی تمرکز دارد و در پی عمیقتر کردن روششناسی در فعالیتهای فقهی است.
- تسهیل آموزش و رفع ابهامات: این اثر با تعریف دقیق اختلافات میان دیدگاههای فقهی و شناسایی نقاط ضعف اطلاعاتی در فقه اجتماعی و نظاممند، به تسهیل آموزش و ترویج اجتهاد کمک میکند.
ساختار
کتاب، شامل پیشگفتار، مقدمه و کلیات (شامل دو گفتار)، دو بخش اصلی (بخش اول: دارای دو فصل و بخش دوم: دارای سه فصل) و یک بخش پایانی (خاتمه و نتیجه) میباشد.
سبک نگارش
شیوه نگارش کتاب دارای ویژگیهای کلیدی زیر است:
- تحلیلی و روشمند: کتاب فرایندهای فقهی را بهصورت دقیق، تحلیل و به شکل گامبهگام و روشمند ارائه میدهد.
- الگوریتمی: بر تبدیل عملیات اجتهاد به قالب الگوریتمها و دستورالعملهای اجرایی روشن و بدون ابهام تأکید دارد.
- مفهومی و نظری: به تعریف و تبیین دقیق مفاهیم کلیدی فقهی، اصولی و فلسفی میپردازد تا بنیان نظری محکمی را برای مباحث خود فراهم آورد.
- کتابخانهای: پژوهش عمدتاً مبتنی بر مطالعات و استخراج دادهها از منابع کلاسیک و معتبر فقه و اصول است.
- سیستماتیک: اجتهاد را بهعنوان یک سیستم جامع با ورودیها، پردازشها و خروجیهای مشخص مورد بررسی قرار میدهد و از نمودارها و مثالهای کاربردی برای توضیح مفاهیم سیستماتیک بهره میبرد.
گزارش محتوا
مقدمه (گفتار اول و دوم): این بخش به بیان چرایی و اهداف نگارش کتاب و تبیین فرضیهها و روش تحقیق اختصاص دارد. نویسنده به این سؤال محوری میپردازد که آیا میتوان روشهای پیچیده استنباط فقیهان را با تمام جزئیات ذهنی آنها کشف و بهصورت الگوریتمی شبیهسازی کرد. همچنین، به تعریف دقیق مفاهیم اساسی مورد استفاده در تحقیق نظیر "نظام"، "فرایند"، "اجتهاد"، "روش تحقیق" و "تمدن" میپردازد که چارچوب نظری کتاب را شکل میدهند[۱].
بخش اول (مبانی): این بخش، به بررسی اصول و مبانی نظری اجتهاد اختصاص دارد. در این قسمت، فصول مختلفی به هویت و ماهیت "علم دینی"، "اجتهاد و استنباط"، "فقه" و "اصول فقه" میپردازند. سؤالات کلیدی مانند "علم دینی چیست؟" که بهعنوان مجموعهای از گزارههای کشفکننده اراده خداوند تعریف میشود، مورد بحث قرار میگیرند. همچنین، مفهوم "حکم" و "حجیت" در فقه تبیین شده و به اهمیت آنها در فرایند استنباط اشاره میشود. این بخش همچنین به تنوع مکاتب فقهی و تفاوتهای آنها میپردازد و عملیات اصلی اجتهاد را بهصورت جامع، شرح میدهد[۲].
بخش دوم (فرآیند تفصیلی استنباط در سه محور): این بخش، که قلب کتاب محسوب میشود، فرایند دقیق استنباط را بر اساس سه محور اصلی تحلیل میکند: فصل اول (روش موضوعشناسی و مسئلهشناسی): این فصل به چگونگی شناسایی و تبیین دقیق موضوعات و مسائل فقهی اختصاص دارد. مباحثی نظیر هویت موضوع فقهی، روشهای تشخیص آن و تمایز میان "موضوع حکم" و "موضوع فعل" بهتفصیل بیان میگردد. با ارائه مثالهای کاربردی نظیر احکام "شکار" و "ازدواج"، نحوه تحلیل و تفریع مسائل مرتبط با آنها نشان داده میشود. این فصل همچنین به آسیبشناسی فهم لغوی و معنایی کلمات میپردازد و دستورالعملهای عملی را برای تحلیل دقیق لغوی و رفع ابهامات ناشی از اشتراکات لفظی ارائه میدهد[۳].
فصل دوم (منبعشناسی و فرایند کشف ادله مؤسس حکم (آیات، روایات و عقل)): این فصل، به بررسی عمیق منابع اصلی استنباط شامل قرآن کریم، روایات معصومین و عقل میپردازد. روشهای کشف و ارزیابی ادله موثق از این منابع تشریح میشود و بر لزوم دستیابی به تمامی ادله معتبر تأکید میگردد. این بخش بر این فرض استوار است که فرایندهای هوشمند استنباط باید بر اساس این منابع، ادله معتبر را کشف کنند و آنها را مورد ارزیابی قرار دهند[۴].
فصل سوم (ادله مکمل و فرایند کشف قرائن (کشف اطلاعات تکمیلی لازم قبل از استنباط حکم)): این فصل به اهمیت قرائن و اطلاعات تکمیلی در فرایند استنباط میپردازد. قرائن بهعنوان شواهد و نشانههایی معرفی میشوند که به روشن شدن موضوع و حکم کمک میکنند و نقش حیاتی در تکمیل فرایند استنباط دارند. این بخش چگونگی کشف و ارزیابی قرائن را شرح داده و جدولی برای ارزیابی و وزندهی به انواع قرائن (نظیر قرائن لغوی، روایی و تحلیلی) ارائه میدهد. این جدول نشاندهنده رویکرد دقیق و حتی کمیسازیشده نویسنده در فرایند قرینهیابی است تا بتوان به استنباطی دقیقتر دست یافت.
خاتمه و نتیجه بحث: بخش پایانی کتاب خلاصهای از مباحث ارائهشده و نتایج کلی پژوهش را در بر میگیرد. در این قسمت، بر یافتههای اصلی تحقیق تأکید میشود که اجتهاد یک فرایند هوشمند، روشمند و سیستماتیک است و میتواند بهصورت الگوریتمی دقیق توصیف و اجرا شود[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.