المعجم الفقهي لكتب الشيخ الطوسي
| المعجم الفقهي لكتب الشيخ الطوسي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هاشمی شاهرودی، محمود (گردآورنده) مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامى طبقا لمذهب اهل البيت عليهم السلام (گردآورنده) |
| ناشر | مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بيت(ع) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 2004م/1424ق |
| موضوع | طوسی، محمد بن حسن، ??? - 460ق. - کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | Z 8503 /م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المعجم الفقهي لكتب الشيخ الطوسي، در شش جلد توسط مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی توسط گروهی از محققین تحت اشراف آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی (متوفی 1397ش) منتشر شده است. در این کتاب، آثار فقهی شیخ طوسی (متوفی 460ق) به‌صورت معجم به زبان عربی ارائه شده است.
کتاب حاضر دومین معجم فقهی موسوعی است که توسط مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی مطابق با مذهب اهل‌بیت(ع) منتشر شده است. این اثر متکفل تعجیم کتب فقهی شیخ طائفه و فقیه یگانه شیخ طوسی است که عصر فقهی‌اش به دست این فقیه بزرگ به مرحله متمایز و ویژه در میان مراحل تطور فقه اسلامی بدل گردید. این مرحله فقهی را می‌توان به تعبیر شهید صدر حدفاصل بین دو عصر علمی اولیه و عصر علمی پیشرفته دانست. این شیخ مبتکر، پایانی را برای عصر اولیه قرار داد و به‌وسیله او عصری علمی آغاز شد که در آن فقه و اصول به علومی با دقت و ساختار و شیوه علمی خاص بدل شد[۱].
مقدمه این معجم در سه فصل تنظیم شده است: بحثی اجمالی پیرامون حیات شیخ طوسی، جایگاه علمی شیخ و ویژگی‌های مکتب و تألیفاتش، شیوه عمل در معجم فقهی[۲].
در شیوه «معجم فقهی»، مسائل فقهی در قالب شرح اصطلاحات فقهی لیکن مختصرتر از شیوه دائرة‌المعارف‌نویسی عرضه می‌شود. این روش گاهی مقدمه‌ای برای دائرة‌المعارف‌نویسی است؛ ازاین‌رو، در برخی تجارب دائرة‌المعارف‌نویسی مشاهده می‌شود. مثلاً قبل از نگارش موسوعه عبدالناصر ابتدا حاشیه ابن عابدین به‌صورت معجم در یک جلد ارائه شد، چنان‌که قبل از نگارش موسوعه فقهیه اهل‌البیت(ع) نیز ابتدا کتاب جواهر الکلام به‌صورت تعجیم ارائه شد. بر این اساس می‌توان گفت: معاجم فقهی، دائرة‌المعارف‌های مختصر هستند[۳].
عملیات تهیه معجم فقهی به مراحل متعددی تقسیم شده که از آن جمله است:
- استخراج مفردات معجم فقهی (مصطلحات): یعنی الفاظ تیترواری که صلاحیت آن را دارند که خواننده از طریق آن‌ها به مداخل و کلیدهای مسائل و فروعی می‌خواهد در کتب شیخ به آن‌ها دست یابد از طریق معجم بیابد. ضابطه استخراج مصطلحات از مفاد کتب آن است که از الفاظی باشد که فقها برای دلالت بر باب فقهی استعمال می‌کنند؛ مانند حج، حواله، شرکت، طلاق... یا مسئله یا مجموعه‌ای از مسائل فقهی، مانند جنابة، اتلاف، استبراء، اجازه... یا موضوع حکم شرعی مانند حریر، انعام، فضه، حرم... باشد.
- ارتباط دادن هر اصطلاح به هر آنچه به آن اختصاص دارد از مسائل کتب یا آنچه به آن تعلق دارد از مصطلحات مرتبط.
- عملیات تلخیص مطالب کتب که عبارت از: تلخیص تعریفات مصطلحات اگر یافت شود؛ تلخیص فرضیات مسائل و استخلاص عناوین آن‌ها؛ تلخیص آراء و اقوال خواه از مذهب واحد یا از مذاهب متعدد باشد.
- توزیع و تقسیم خلاصه‌ها بر مصطلحات مرتبط با آن به شکلی که با آن از تکرار جلوگیری شود. قاعده‌ای که به سبب آن توزیع خلاصه‌ها بر مصطلحات مرتبط در بین آن‌ها کامل می‌شود[۴].
فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- پیراسته، صفا؛ «همراه با دانشنامه آثار فقهی شیعه شیوه‌های نگارش فقه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فقه اهل‌بیت(ع)، بهار و تابستان 1394، شماره 81 و 82، صفحات 310 تا 348.