المسالک و الممالک (ترجمه قرچانلو)

المسالک و الممالک
پدیدآوران	بکری، عبدالله بن عبدالعزیز (نویسنده) قرچانلو، حسین (مترجم)
ناشر	پژوهشکده تاریخ اسلام
مکان نشر	تهران
سال نشر	1392
چاپ	اول
شابک	‎978-600-93472-6-1
موضوع	جغرافیای تاریخی -- جهان اسلام -- قرن 5ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ب8 م50426 / 163 DT

المسالک و الممالک تألیف ابی‌عبید عبدالله بن عبدالعزیز بن محمد بکری (432-487ق)، جغرافیدان اندلسی؛ ترجمه حسین قرچانلو؛ یکی از برجسته‌ترین آثار جغرافیایی تمدن اسلامی است که با وجود باقی ماندن به صورت ناقص، اطلاعات ارزشمندی درباره جغرافیای جهان اسلام به ویژه مناطق غربی آن ارائه می‌دهد. این کتاب که در حدود سال 460ق تألیف شده، با روش توصیف راه‌ها و منزل‌ها به شرح بلاد مختلف جهان اسلام می‌پردازد و حاوی داده‌های مهم سیاسی، تاریخی، اجتماعی و قوم‌نگاری است.

ساختار

این کتاب به صورت بخش‌های متعدد و مستقل به توصیف مسیرها و شهرهای مختلف می‌پردازد و فاقد تقسیم‌بندی رسمی به فصل‌های مجزا است.

گزارش کتاب

المسالک و الممالک البکری که مؤلف آن هرگز از اندلس خارج نشد، اما با استفاده از مدارک دیوانی قرطبه و نوشته‌های مدون، اثری جامع در جغرافیا پدید آورد. هدف اصلی مؤلف پاسخگویی به نیازمندی‌های اداری بود، اما کتاب حاوی استطرادهای دلچسب و مدارک مهمی است. متن کامل کتاب به جا نمانده و تنها قسمت‌هایی مربوط به عراق، نواحی ساحل دریای قزوین، اندلس، مصر، افریقیه شمالی و سرزمین سیاهان باقی مانده است.

مفصل‌ترین توصیف البکری مربوط به آفریقای شمالی است که به برکت چاپ و ترجمه د. سلان در دسترس قرار گرفته است. کتاب حاضر ترجمه فارسی همین بخش‌های باقی‌مانده است. البکری در این اثر به شرح مسیرها و شهرهای متعددی پرداخته است که از جمله می‌توان به شهرها و روستاهای مشهور در مسیر راه مصر تا برقه و مغرب، راه اوجله تا واحات، راه اطرابلس به قابس، راه از قابس تا سفاقس، راه از سفاقس به قیروان، و راه از سفاقس به مهدیه اشاره کرد.

کتاب شامل بیان افریقیه و شهرها و مرزهای آن، شرح مسجد قیروان، توصیف شهرهای مهمی مانند قیروان، رقّاده، مهدیه، جلولا، سوسه، تونس، قرطاجنّه، قسطیلیه، بونه، تلمسان، سبته، طنجه، فاس، سجلماسه، اغمات، اودغست و دیگر شهرها است. همچنین به بیان سرزمین‌های برغواطه و پادشاهان آنها، راه‌های مختلف از فاس تا قیروان، از سجلماسه تا اغمات، و از وادی درعه در صحرا به سرزمین سیاهان پرداخته است.

بخشی از کتاب به سرزمین‌های سیاهان و شهرهای مشهور آن مانند غانه و تادمکّه اختصاص دارد. البکری اطلاعات جالبی درباره راه‌های صحرا، وصفی از ادریسیان و مرابطان و جنبش موحدان ارائه می‌دهد. همچنین مطالب بسیار ارزنده‌ای درباره ادریسیان به ویژه ورود ادریس اول به همراه غلامش راشد و کمک‌های عامل برید مصر به او، و نیز اطلاعاتی درباره جانشینان ادریس اول به ویژه ادریس دوم و بنای شهر فاس توسط وی دارد.

از اطلاعات مهم دیگر کتاب، وصف پیدایش چند پیامبر دروغین بربر است که در میان یکی از قبایل بربر مغرب اقصی به دعوت قبیله خود پرداختند. در پایان کتاب نیز اطلاعات بسیار ارزنده‌ای درباره عبدالله بن یاسین، رهبر مرابطین و چگونگی دعوت او در میان بربرها آمده و به بسیاری از احکامی که توسط رئیس مرابطین وضع شده، اشاره شده است. کتاب حتی به صورت ناقص‌اش حاوی اطلاعات زیادی درباره اوزان و مقادیر، هزینه زندگی، مناسبات بازرگانی و داد و ستد، و فرآورده‌ها و کالاهای گرانبها در غرب جهان اسلام در قرن چهارم و پنجم هجری است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات

وابسته‌ها

المسالك و الممالك (البكري)