السواد الأعظم في الکلام

السواد الاعظم فی الکلام
پدیدآوران	سمرقندی، اسحاق بن محمد (نويسنده)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	ترکیه
سال نشر	13سده
چاپ	1
موضوع	کلام اهل سنت - قرن4ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	9س8س 204 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

السواد الأعظم في الكلام، تألیف حکیم و متکلم ابوالقاسم اسحاق بن محمد حکیم سمرقندی (متوفى 342/335ق)، اثری کلامی (عقیدتی) است که به تبیین و شرح مسائل اساسی دین و عقاید اسلامی در قالب پرسش‌ها یا مسائل می‌پردازد. این کتاب، از قدیمی‌ترین متون در مکتب ماتریدی است که شروح متعددی بر آن نوشته شده است‏.

انگیزه نگارش

لفظ «سواد اعظم»، در این کتاب و در سیاق مباحث کلامی آن، به گروهی اطلاق می‌شود که به‌عنوان فرقه یا گروه نجات‌یافته (فرقه ناجیه) از میان امت پیامبر اسلام(ص) شناخته می‌شوند. بر اساس روایتی که در منابع به آن اشاره شده، امت به هفتادوسه فرقه تقسیم خواهد شد که هفتادودو فرقه از آن، اهل آتش و تنها یک فرقه اهل بهشت خواهد بود‏. این گروه نجات‌یافته، همان «سواد اعظم» هستند. محتوای کتاب که به مسائل کلامی و عقیدتی می‌پردازد و «سواد اعظم» را به‌عنوان فرقه ناجیه معرفی می‌کند و عقاید آنان را شرح می‌دهد، نشان‌دهنده تلاش برای تبیین اصول دین، مشخص کردن گروه رستگار از دیدگاه مؤلف و پاسخ به پرسش‌ها یا ابهاماتی در این زمینه است.

ساختار

کتاب در قالب مسائل مجزا که هریک به موضوع یا پرسش خاص اختصاص دارد و با عنوان «المسألة...»، در شصت مورد شماره‌گذاری شده‌اند، عرضه شده است. همچنین در پایان کتاب، رساله‌ای با عنوان «رسالة في الإيمان جزء من العمل أم لا و مركب أم لا» وجود دارد که به‌طور مستقل به بحث ایمان پرداخته است‏.

سبک نگارش

سبک نگارش کتاب دارای ویژگی‌های زیر است:

• استفاده از قالب «مسئله»، برای طرح و پاسخگویی به مباحث اعتقادی و گاه فقهی.
• زبان به‌کاررفته، عربی فصیح است که برای مباحث کلامی و دینی مناسب است.
• مؤلف به تفصیل در مسائل اعتقادی پرداخته و نکات مختلف مرتبط با هر «مسئله» را ذکر می‌کند؛ به‌عنوان مثال آفرینش و وقوع تمام امور، چه نیک و چه بد و چه خیر و چه شر از سوی خداوند و در چارچوب قضا و قدر الهی است‏.
• اشاره به اقوال مختلف و گاهی استناد به احادیث برای تبیین مسائل‏.
• در رساله پایانی، تمرکز بر بحث تحلیلی در خصوص ماهیت ایمان است.

اهمیت کتاب

این کتاب از چندین جهت دارای اهمیت است:

• نقش محوری آن در معرفی و تبیین عقاید اهل سنت و جماعت.
• پرداختن جامع به بسیاری از مسائل بنیادین اعتقادی در علم کلام، مانند موضوع ایمان، قضا و قدر و شفاعت‏.
• به‌عنوان اثری مهم از ابوالقاسم سمرقندی، فقیه و متکلم شناخته‌شده، در حوزه کلام اسلامی.

گزارش محتوا

محتوای اصلی کتاب، مجموعه‌ای از مباحث است که در قالب بیش از شصت «مسئله» ارائه شده است. هر مسئله به یک موضوع خاص از اصول دین یا برخی فروع مرتبط با آن می‌پردازد. این مسائل طیف وسیعی از عقاید را در بر می‌گیرند؛ از جمله: ویژگی‌های گروه رستگار (سواد اعظم) و تمایز آنها از دیگر فرق، مباحث مربوط به توحید و صفات خداوند، نبوت و معجزات انبیا، کتب آسمانی و ملائکه، معاد و احوال پس از مرگ (مانند: سؤال قبر، شفاعت، میزان اعمال و صراط، بهشت و جهنم)، ایمان و کفر و حدود آنها، قضا و قدر و نسبت آن با افعال بندگان، ماهیت قرآن کریم و غیر مخلوق بودن آن و همچنین برخی از مسائل فقهی، مانند: نماز و وضو. در پایان کتاب، «رسالة في الإيمان جزء من العمل أم لا و مركب أم لا»، به‌طور خاص به بررسی ماهیت ایمان اختصاص یافته است. این رساله به بحث درباره اینکه آیا ایمان یک حقیقت بسیط و تجزیه‌ناپذیر است یا مرکب از اجزا (مانند تصدیق قلبی، اقرار زبانی و عمل به ارکان) می‌پردازد و دیدگاه نویسنده مبنی بر اینکه ایمان، تصدیق و اقرار است را تشریح می‌کند‏.

ویژگی‌های کتاب

ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر شامل ساختاربندی محتوا به‌صورت مسائل مستقل که دسترسی به موضوعات خاص را تسهیل می‌کند و تمرکز ویژه بر تبیین عقاید گروه «سواد اعظم» است که به‌عنوان معیار اهل سنت معرفی شده‌اند‏. علاوه بر این، وجود رساله‌ای مستقل در پایان کتاب که به‌تفصیل به بحث مهم ماهیت ایمان می‌پردازد.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. جلالی، سید لطف‌الله، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1396.