ابن برذعی، محمد بن یحیی
| ابن برذعی، محمد بن یحیی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن بَرْذَعى، ابوعبدالله محمد بن یحیى بن هشام انصاری خزرجى |
| نام پدر | یحیى‌بن‌هشام |
| ولادت | ح 575ق |
| محل تولد | اندلس، اندلس |
| محل زندگی | اندلس، تونس |
| رحلت | 646ق |
| مدفن | تونس |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | پدرش یحیى‌بن‌هشام، ابن خروف، ابوعلى عمر بن محمد شلوبین |
| شاگردان | ابن ابار قضاعى |
| برخی آثار | الإفصاح بفوائد الإیضاح، فصل المقال في أبنیة الأفعال، النخب، مجموعة مسائل مختلف |
ابن بَرْذَعى، ابوعبدالله محمد بن یحیى بن هشام انصاری خزرجى، نحوی اندلسى (ح 575 -646ق/1179- 1248م)، مشهور به ابن هشام خضراوی (منسوب به جزیره خضرا).
وی منسوب به برذعه (مركز قدیم اران) است كه بردعه نیز خوانده مى‌شود و به همین جهت برخى وی را ابن بردعى خوانده‌اند.
اساتید، شاگردان
ابن برذعى نخست حدیث و قرائت را نزد پدر و دیگران آموخت و سپس صرف و نحو عربى را نزد نحویان بزرگ اندلس به‌ویژه ابن خروف (524 - 609ق/1130-1212م) فرا گرفت و در كار تألیف و تدریس نیز به صرف و نحو همت گماشت و سرآمد معاصران گردید. چنان‌كه ابن ابار (595 - 658ق/1199-1260م) در حق او گوید: ابوعلى عمر بن محمد شلوبین (652 - 645ق/1167-1247م) - كه ابن برذعى نزد او چندی نحو مى‌آموخته‌است - در مقام ریاست مسلم علوم عربیت در اندلس، دانش وی را مى‌ستود و به نقش وی در پى‌ریزی مبانى دستور زبان عربى اذعان داشت. برخى از نویسندگان مرجع ضمیر را در سخن ابن‌ابار، درست درنیافته، ابوعلى شلوبین را شاگرد ابن برذعى پنداشته‌اند. ابن برذعى با بزرگان علم و ادب آن روزگار، از جمله اصحاب محیى‌الدین ابن عربى (560 - 638ق/ 1165-1240م) معاشر بود و از بیشتر آنان «اجازه» یافت.
در منابع موجود سخنى از همسر و فرزندان ابن برذعى به میان نیامده است، و بعید نیست كه مانند استادش ابن خروف نحوی، همه عمر را مجرد زیسته باشد. وی در سال‌های آخر عمر به تونس مهاجرت كرد و در آن‌جا مصاحبت ابن ابار قضاعى را - كه در تنهایى و انزوا به سر مى‌برد - اختیار كرد و سرانجام در همان شهر بدرود حیات گفت و بدون تشریفات در مصلای بیرون شهر به خاك سپرده شد. ابن ابار را، با توجه به اجازات لفظى و كتبى متعددی كه از ابن برذعى دریافت كرده است، باید وارث علم او دانست، و قاعدتاً دور نیست كه دست‌نوشته‌ها و كتاب‌هایش را پیش از وفات به او سپرده باشد، و شاید همان پایان رقت‌انگیز زندگانى ابن ابار و سوزانیدن كتاب‌های او بر روی جسدش، موجب از میان رفتن عمده آثار ابن برذعى بوده باشد.
آثار
وی با ابن عصفور (ابوالحسن على بن مؤمن، 597 - 669ق/1201-1271م) معاصر بود و كتاب پرآوازه او - الممتع در علم صرف - را سخت مورد انتقاد قرار داد و النقض على الممتع را در رد آن نوشت. بغدادی نام این كتاب را التنقید على الممتع ذكر كرده است.
دیگر آثار او كه همگى كتب و رسایل درسى و آموزشى هستند، عبارتند:
- الإفصاح بفوائد الإیضاح. كه شرحى است بر ایضاح ابوعلى فارسى (288-377ق/901-987م). یك نسخه از این كتاب با عنوان الإفصاح شرح الإیضاح در دارالكتب المصریة نگهداری مى‌شود. بروكلمان نیز از وجود نسخه دیگر این كتاب با عنوان الإفصاح عن كتاب الإیضاح در قاهره یاد كرده است.
- الاقتراح في تلخیص الإیضاح و تتبعه بالشرح و التتمیم و الإصلاح، سیوطى ظاهراً از عنوان این كتاب چنین برداشت كرده است كه مؤلف ابتدا كتاب الاقتراح را تألیف و سپس آن را شرح كرده است.
- فصل المقال في أبنیة الأفعال. ابن ابار نام این كتاب را فصل المقال في تلخیص أبنیة الأفعال آورده است.
- غرّة الإصباح في شرح أبیات الإیضاح، برخى نام این كتاب را غرر الإصباح و برخى دیگر غرر الصباح آورده‌اند.
- النخب، مجموعة مسائل مختلف كه چندین مجلد بوده است؛ صفدی و سیوطى نام این کتاب را المسائل النخب آورده‌اند.
- شرح ألفیة ابن معط، كه شرحى است بر الفیة مشهور ابوالحسین یحیى بن عبدالمعطى (564 - 628ق/ 1169-1231م). [۱]
پانویس
- ↑ ر.ک: لسانى فشاركى، محمدعلى، ج3، ص100-101
منابع مقاله
لسانى فشاركى، محمدعلى، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.