كتاب النصيحة المعروف باسم قابوس‌نامه

النصيحة المعروف بإسم قابوس نامه
پدیدآوران	عنصرالمعالي، کيکاوس بن اسکندر (نويسنده) بدوي، امين عبدالمجيد(تعريب) نشات، محمد صادق (تعريب)
عنوان‌های دیگر	کتاب النصيحة المعروف بإسم قابوس نامه قابوس نامه
ناشر	دار الشروق
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	2007م
موضوع	نثر فارسي - قرن 5ق
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏PIR‎‏ ‎‏4667‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏2033
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب‏ النصيحة المعروف‏ باسم‏ قابوس‏ نامه، از آثار ارزنده‏ آقايان‏ أمين‏ عبدالمجيد (دانش‏ آموخته‏ "معهد اللغات‏ الشرقية" در دانشگاه‏ فؤاد الأول‏ و رئيس‏ "مكتبة معهد التربية للمعلمين" در قاهره) و محمد صادق‏ نشأت‏ (استاد ادبيات‏ فارسى‏ دانشكده‏ ادبيات‏ دانشگاه‏ فؤاد الأول) است‏ كه‏ در آن، كتاب‏ "قابوس‏ نامه" نوشته‏ كيكاوس‏ بن‏ اسكندر عنصرالمعالى‏ (قرن‏ پنجم) را از زبان‏ فارسى‏ به‏ عربى‏ ترجمه‏ كرده‏ است.

درباره‏ اين‏ ترجمه‏ چند نكته‏ گفتنى‏ است:

1. مترجمان‏ در مقدمه‏شان‏ كه‏ زمان‏ و مكان‏ و ساير مشخصات‏ نگارش‏ آن‏ را معين‏ نكرده‏اند- به‏ معرفى‏ كتاب‏ قابوس‏ نامه‏ پرداخته‏ و توضيحاتى‏ در مورد مباحث‏ آن‏ آورده‏اند.
2. براى‏ آشنا شدن‏ با چگونگى‏ ترجمه‏ در اثر حاضر و سهولت‏ مقابله‏ آن‏ با متن‏ اصلى، مطلبى‏ از نويسنده‏ همراه‏ با ترجمه‏ آن‏ در اينجا ذكر مى‏شود: نويسنده‏ چنين‏ نوشته‏ است: "... چنين‏ گويد جمع‏كننده‏ اين‏ كتاب‏ پندها، الامير عنصرالمعالى‏ كيكاوس‏ بن‏ اسكندر بن‏ قابوس‏ بن‏ وشمگير مولى‏ امير المؤمنين، با فرزند خويش‏ گيلان‏شاه. بدان‏ اى‏ پسر كه‏ من‏ پير شدم‏ و ضعيفى‏ و بى‏نيرويى‏ و بى‏توشى‏ بر من‏ چيره‏ شد و منشور عزل‏ زندگانى‏ ]را[ از موى‏ خويش‏ بر روى‏ خويش‏ كتابتى‏ همى‏بينم‏ كه‏ اين‏ كتابت‏ را دست‏ چاره‏جويان‏ بستردن‏ نتواند.. .. پس‏ آنچه‏ از موجب‏ طبع‏ خويش‏ يافتم‏ در هر بابى‏ سخنى‏ چند جمع‏ كردم‏ و آنچه‏ بايسته‏تر بود و مختصرتر درين‏ نامه‏ نبشتم. اگر از تو كار بستن‏ خيزد خود پسنديده‏ آمد و الّا من‏ آنچه‏ شرط پدرى‏ بود بجاى‏ آورده‏ باشم‏ كه‏ گفته‏اند كه: بر گوينده‏ جز گفتار نيست‏ چون‏ شنونده‏ خريدار نيست‏ جاى‏ آزار نيست.. .." و مترجمان‏ اين‏ گونه‏ ترجمه‏ كرده‏اند: "هكذا يقول‏ جامع‏ هذه‏ النصائح، الأمير عنصر المعالى‏ كيكاوس‏ بن‏ إسكندر بن‏ قابوس‏ بن‏ وشمكير مولى‏ أمير المؤمنين، لابنه‏ كيلانشاه: اعلم‏ يا بنى‏ أنى‏ قد هرمت، و غلب‏ علي‏ الضعف، و من‏ شعرى‏ أرى‏ رقما لمنشور اعتزالى‏ الحياة مسطورا على‏ وجهي‏ لا تستطيع‏ محوه‏ يد المدبرين،. .. فكل‏ ما وجدته‏ فى‏ طبعى‏ جمعت‏ منه‏ كلمات‏ فى‏ كل‏ باب، و كل‏ ما كان‏ أوجب‏ و أفضل‏ دونته‏ فى‏ هذا الكتاب، فإن‏ تحقق‏ منك‏ العمل‏ فيها، و إلا فأكون‏ قد أديت‏ شرط الأبوة، فقد قيل‏ ليس‏ على‏ القائل‏ أكثر من‏ الكلام، فإن‏ لم‏ يكن‏ السامع‏ مشتريا فلا ضير." همان‏ طور كه‏ ملاحظه‏ مى‏شود ترجمه‏ عربى، رسا و درست‏ و مطابق‏ با متن‏ فارسى‏ است‏ جز اينكه‏ به‏ جاى‏ "بايسته ‏تر"از دو كلمه‏ "أوجب" و "أفضل" استفاده‏ شده‏ و كلمه‏ "مختصرتر" ترجمه‏ نشده‏ است.
3. همچنين‏ نويسنده‏ چنين‏ نوشته‏ است: " باب‏ چهلم‏ در آيين‏ ]و[ شرط وزارت: اگر چنان‏ بود كه‏ به‏ وزارت‏ افتى‏ محاسبت‏ و معاملت‏شناس‏ باش‏ و با خداوند خويش‏ راستى‏ و انصاف‏ كن‏ و همه‏ طريق‏ راستى‏ نگه‏دار و همه‏ خود را مخواه‏ كه‏ گفته‏اند: من‏ طلب‏ الكلّ‏ فاته‏ الكلّ‏ كه‏ همه‏ بتو نه‏دهند اگر دهند بعد از آن، آن‏ را خواستار بود، اگر اول‏ فراز گذارند آخر بنه‏ گذارند. پس‏ چيز خداوند نگاه‏ دار و اگر بخورى‏ بدو انگشت‏ خور تا در گلو بنه‏ ماند.. .. " و مترجمان‏ اين‏ گونه‏ ترجمه‏ كرده‏اند: " الباب‏ الأربعون‏ فى‏ شرائط الوزارة أى‏ بنى، إذا اتفق‏ لك‏ أن‏ تكون‏ وزيرا فكن‏ محاسبا و اعرف‏ المعاملة جيدا، و استشعر الصدق‏ مع‏ مولاك، و انصف‏ ولى‏ نعمتك، و لا تطلب‏ الكل‏ لنفسك، فإنك‏ لا تعطى‏ الكل، و إذا أعطوك‏ فى‏ الحال‏ فإنهم‏ يطلبونه‏ من‏ بعد ذلك، و إذا تركوه‏ أولا فإنهم‏ لا يتركونه‏ آخرا، فاحفظ مال‏ الملك، و إذا أكلت‏ منه‏ فكله‏ بأصبعين‏ حتى‏ لا يتوقف‏ فى‏ حلقك.. .." در اين‏ ترجمه‏ هم‏ ملاحظه‏ مى‏شود كه‏ برگردان‏ صحيح‏ و مطابق‏ است‏ و اشكالى‏ در ميان‏ نيست.
4. بررسى‏ تفصيلى‏ اين‏ ترجمه‏ از نظر مطابقت‏ با متن‏ فارسى، كارى‏ مشكل‏ است‏ و زمانى‏ طولانى‏ مى‏طلبد ولكن‏ با بررسى‏ مختصر و اجمالى‏ كه‏ انجام‏ شد؛ به‏ نظر مى‏رسد كه‏ ترجمه‏ حاضر به‏ زبان‏ عربى‏ فصيح‏ برگردان‏ شده‏ و قابل‏ قبول‏ است‏ و اشكال‏ مهم‏ يا افزايش‏ يا كاهشى‏ از سوى‏ مترجم‏ محترم‏ مشاهده‏ نشد جز اينكه‏ به‏ نظر مى‏رسد مترجمان‏ محترم‏ قدرى‏ متن‏ فارسى‏ را خلاصه‏ كرده‏اند و به‏ همين‏ جهت‏ ترجمه‏ عربى‏ از نظر حجم‏ كمتر از متن‏ فارسى‏ شده‏ است‏ (حدود صد صفحه‏ كمتر شده‏ است).
5. مترجمان‏ محترم، ترجمه‏ كتاب‏ حاضر را در تاريخ‏ روز يكشنبه‏ 8 محرم‏ 1372 به‏ پايان‏ رسانده‏اند.
6. مترجمان‏ گاهى‏ در پاورقى‏ برخى‏ از مطالب‏ نويسنده‏ را نقد كرده‏اند از جمله‏ نويسنده‏ نوشته‏ است: "... چنين‏ شنودم‏ كه‏ بدان‏ روزگار كه‏ متوكل‏ خليفه‏ بود ببغداد. .." و مترجمان‏ در نقدش‏ نوشته‏اند: "كان‏ مقر الخليفة المتوكل‏ فى‏ سرّ من‏ رأى‏ لا فى‏ بغداد." مركز حكومت‏ خليفه‏ متوكل‏ در سرّ من‏ رأى‏ بود نه‏ در بغداد.
7. مترجمان‏ گاهى‏ به‏ صورت‏ آزاد ترجمه‏ كرده‏ و در پاورقى‏ يادآور شده‏اند كه‏ ترجمه‏ تحت‏ اللفظى‏ الترجمة الحرفية- چنين‏ و چنان‏ است. البته‏ در اين‏ موارد، با بررسى‏ اجمالى‏ مى‏توان‏ گفت‏ كه‏ مطابقت‏ معنوى‏ هست‏ و پيام‏ نويسنده‏ بدرستى‏ منتقل‏ شده‏ است.

منابع‏ مقاله:

1- مقدمه‏ و متن‏ كتاب. 2- قابوس‏ نامه، كيكاوس‏ بن‏ اسكندر عنصرالمعالى، تصحح‏ غلامحسين‏ يوسفى، تهران‏ شركت‏ انتشارات‏ علمى‏ و فرهنگى، چاپ‏ سوم‏ 1383ش.